Benamingen van Trooise standaardgewichten Een Troois standaardgewicht werd naast standaard ook wel dormant, slaper, patroon of waker genoemd. Het markgewicht ofwel poids de marc (244,753 gram) van Philips I (1052-1108) Over de standaarden J.G. Berck 1931 blz. 18; “Tusschen de jaren 1076 en 1093 voerde Philips I het markgewicht (poids de marc) in en maakte het mark gelijk aan 8 ons of 2/3 van het pond van Karel den Groote.” Verwezen wordt hier naar v. Swinden - Volmaakte Maaten en Gewigten - pag. 612. Volgens www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Troois gewicht 1; het ontstaan, de oorsprong, het Frans en het Hollands Troois gewicht geldt; 1 poids de marc van Philips I = 2/3 x 367,129 gram = 244,752666667 gram = 244,753 gram. 1 pond van Philips I = 244,752666667 gram x 2 = 489,505333334 gram = 489,505 gram. Noot Philip I (1052-1108), koning van Frankrijk van 1060-1108. Hij was de zoon van Hendrik I van Frankrijk (1008-1060), koning van Frankrijk van 1031-1060. Verhandeling van Swinden 1802 blz. 612; “Dat het pond Mark Gewigt in Frankryk in het laatste der elfde, of in het begin der twaalfde Eeuw, is ingevoerd geworden, is volledig bewezen door Le Blanc, Traité Historique des Monnoyes de France, p. 150. Immers men treft onder de Regeering van Philip den Eersten verscheide echte bescheiden aan, waarin van Marken gesproken wordt, terwijl in die van deszelfs vader Hendrik den I, nimmer het woord Marken, maar altyd het woor Ponden wordt gevonden.” Van Swinden vermeldt dus wel de invoering van het markgewicht door Philip I, maar hij schrijft niet dat Philip I het mark gelijk maakte aan 8 ons of 2/3 van het pond van Karel de Grote (742-814)….…... Het markgewicht ofwel poids de marc (244,753 gram) van Jan II (1319-1364) In 1350 stelde Jan II een pond van 2 mark c.q. 16 ons vast. Dit pond werd gejusteerd naar de standaard van het pond van Karel de Grote, die in 1350 schijnbaar nog aanwezig was. Als standaard van dit nieuwe pond werd een sluit- of pijlgewicht met een totale massa van 50 Parijse mark vervaardigd, die het meest bekend is onder de naam Pile de Charlemagne, vrij vertaald de stapel van Karel de Grote. Die standaard was in 1789 nog het prototype van de eenheid van gewicht in Frankrijk. Volgens Vangroenweghe bleef de massa in Frankrijk meer dan 350 jaar stabiel, terwijl van Swinden en Berck vermelden dat Tillet overduidelijk heeft bewezen, dat Het Groot Pijlgewicht sinds meer dan vier en een halve eeuw onveranderd is gebleven. Noot Jan II (1319-1364), koning van Frankrijk, regeerde van 1350 tot 1364. In www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Troois gewicht 1; het ontstaan, de oorsprong, het Frans en het Hollands Troois gewicht is vermeld dat volgens de wegingen van Le Fèvre Gineau, aan wie de bepaling van de massa van het kilogram werd opgedragen, de massa van de Pile de Charlemagne 12237,645 gram bedraagt. Dus geldt; 1 Parijse mark van Jan II = 1 Frans Trooise mark = 12237,645 gram/50 = 244,752900000 gram = 244,753 gram. 1 Parijs pond van Jan II = 1 Frans Trooise pond = 12237,645 gram/25 = 489,505800000 gram = 489,506 gram. De benamingen van de Pile de Charlemagne; de Franse dormant De Pile de Charlemagne kent in de metrologische literatuur een aantal benamingen; 1 Pile de Charlemagne of Pijlgewicht van Karel de Grote, dit is de meest gebruikte benaming. 2 La Pile of Het Gewicht. 3 Standaard van het Franse markgewicht 4 De Franse dormant. Persoonlijk ben ik van mening dat het Groot Pijlgewicht ook best de Franse dormant genoemd mag worden. 5 “Grant Pille”, Grand Pile ofwel Groot Pijlgewicht. Vangroenweghe is van mening dat de benaming Pile de Charlemagne ofwel Pijlgewicht van Karel de Grote ten onrechte wordt gebruikt. Hij opteert voor de benaming “Grant Pille” uit 1486, huidige spelling Grand Pile ofwel Groot Pijlgewicht, zoals vermeld in een ordonnantie van de provoost van Parijs uit 1486, naar zijn mening de vroegst bekende geschreven benaming. De diverse redenen daarvoor vermeldt Vangroenweghe aan het einde van zijn publicatie Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015. Net als Daniël Vangroenweghe geef ik de voorkeur aan de vroegst bekende geschreven benaming uit 1486; Groot Pijlgewicht. Over het Groot Pijlgewicht In 2000 Years of nested-cupweights Houben 1984 blz. 11 is vermeld dat sluitgewichten van zo'n uitstekende kwaliteit en aantrekkelijk ontwerp waren dat het geen verrassing is dat deze prachtige gewichten als officiële standaarden voor veel landen en steden essentieel waren. Het Groot Pijlgewicht wordt daar als beroemdste sluitgewicht beschreven. Voor goud- en zilverweging diende het Groot Pijlgewicht eerst als de standaard van het markgewicht van de Munt/het Munthuis te Parijs en omgeving. Later werd het de standaard van het markgewicht voor heel Frankrijk en dus de standaard van het Frans Troois gewicht. Spoedig daarna werd het Groot Pijlgewicht, met een iets aangepaste massa, de standaard van het Troois gewicht voor delen van Europa gedurende de 15e tot laat 18e eeuw. Het Groot Pijlgewicht is de Franse standaard van het markgewicht, een sluitgewicht van 50 mark. Het bestaat uit 13 gewichten, een huis van 20 mark, 11 pijlen en 1 sluiter met een totale massa van 30 mark. De 30 mark zijn onderverdeeld in stukken van 14, 8, 4, 2 en 1 mark, 4, 2, 1, 1/2 ons, 1/4 ons, 1/8 ons en een sluiter van 1/8 ons. Het Groot Pijlgewicht wordt volgens van Swinden in 1802 al meer dan vier eeuwen zorgvuldig bewaard in het Hof der Munten c.q. de Munt/het Munthuis te Parijs, in een kistje met drie sleutels. Vangroenweghe schrijft in 2015 dat het al in de 15e eeuw, en toen dus al meer dan vijf eeuwen, werd bewaard. In Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015 staat op blz. 2 dat het Groot Pijlgewicht sinds de 18e eeuw is opgeborgen in een prachtig cilindrisch foedraal van rood- en goudgekleurd marokijnleer met volgens de foto in Inventaire des poids Paris 1990 blz. 22 het opschrift POIDS . original de . la . CoVr . des Monoyes, hetgeen origineel gewicht van het Munthof betekent. Origineel wil in dit kader zeggen; de oorsprong van alle standaarden. Dit Groot Pijlgewicht wordt wel het archetype genoemd, het oermodel dat of de oudste vorm die ten grondslag ligt aan latere varianten, immers als zodanig heeft het in Parijs, Frankrijk en delen van Europa dienst gedaan. Het werd in 1931, 1984, 1990 en 2015 bewaard in het Conservatoire National des Arts et Métiers (CNAM) te Parijs, No. Inv./inventarisnummer 3261. Noot Marokijn is een fijn soort, meestal met sumak gelooid en aan één zijde beschilderd, geitenleer. Marokijn kwam oorspronkelijk uit Marokko en werd, naar de stad Safi, ook wel saffiaanleer genoemd, een leersoort dat vooral bekend is als kostbare omslag voor boekbanden. Wanneer werd het Groot Pijlgewicht vervaardigd? Volgens Verhandeling van Swinden 1802 blz. 370, 371 werd het Groot Pijlgewicht vermoedelijk medio veertiende eeuw, onder de regering van Koning Jan II, of vervaardigd, of in ieder geval hernieuwd c.q. hersteld of gerestaureerd. Over de standaarden J.G. Berck 1931 blz. 18; Toen Jan II in 1350 een pond van 2 mark c.q. 16 ons vaststelde werd dit pond gejusteerd naar de standaard van het pond van Karel de Grote, die in 1350 schijnbaar nog aanwezig was. Als standaard van dit nieuwe pond werd het Groot Pijlgewicht van 50 Parijse mark vervaardigd. Op basis van dat gegeven zou het Groot Pijlgewicht vermoedelijk dus kort na 1350 vervaardigd kunnen zijn. In 2000 Years of nested-cupweights Houben 1984 blz. 11 staat dat het waarschijnlijk rond 1475 in Neurenberg werd vervaardigd. Volgens Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015 blz. 2 werd het omstreeks of zelfs vóór het midden van de 15e eeuw voor Frankrijk vervaardigd. Persoonlijk opteer ik ervoor om, op basis van bovengenoemde gegevens, ervan uit te gaan dat het Groot Pijlgewicht vermoedelijk kort na 1350 c.q. medio 14e eeuw onder de regering van Koning Jan II, of vervaardigd, of in ieder geval hernieuwd c.q. hersteld of gerestaureerd werd. Waar werd het Groot Pijlgewicht vervaardigd? In Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015 staat op blz. 2 dat het derde deel van die publicatie een grondige en vernieuwende historische studie biedt met diverse argumenten die erop wijzen dat ook het Groot Pijlgewicht in Neurenberg werd vervaardigd. In de appendix volgt een kritische bespreking van sluitgewichten in Franse musea uit de behandelde periode (ca. 1450 tot 1800). Die blijken allemaal in Neurenberg te zijn vervaardigd, hoewel van sommige eerder werd vermeld dat ze van Franse origine zijn.Tot op heden menen Franse auteurs ten onrechte dat het Groot Pijlgewicht van Franse of waarschijnlijk van Franse makelij is. De massa van het Groot Pijlgewicht Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015 blz. 7; De mark van Keulen woog eerst ongeveer 229 en later 233,7 gram, dit hing ervan af in welke steden de Keulse mark werd gebruikt. Witthöft spreekt van een bandbreedte of marge voor de Keulse mark van 229 gram tot 235 gram. Die marge varieerde in het buitenland eveneens voor de mark van Parijs. Die Trooise mark, de benaming is afgeleid van de stad Troyes in de Champagne waar in de Middeleeuwen bekende jaarmarkten werden gehouden, bezat een massa tussen 241 en 247 gram. www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Troois gewicht 1; het ontstaan, de oorsprong, het Frans en het Hollands Troois gewicht vermeldt; 1 Volgens de wegingen van Le Fèvre Gineau, aan wie de bepaling van de massa van het kilogram werd opgedragen, bedraagt de massa van het Groot Pijlgewicht 12237,645 gram. Dus geldt; 1 Parijse mark van Jan II = 1 Frans Trooise mark = 12237,645 gram/50 = 244,752900000 gram = 244,753 gram. 1 Parijs pond van Jan II = 1 Frans Trooise pond = 12237,645 gram/25 = 489,505800000 gram = 489,506 gram. 2 Quelques mesures de poids J. Ghyssens 1986 blz. 56; De massa van het Groot Pijlgewicht bedraagt 12237,642900000 gram. 3 Dictionnaire universel H. Doursther 1976 blz. 221, 250; In de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, door Horace Doursther worden de metrieke massawaarden van het Frans Troois pond en het Frans Trooise mark zeer nauwkeurig weergegeven; 1 Frans Trooise mark = 244,752923300 gram = 244,753 gram. 1 Frans Troois pond = 489,505846600 gram = 489,506 gram. In bepaalde regio’s buiten Frankrijk varieerde de massa van het Trooise mark. Zo bezat het Trooise mark te Amsterdam, de Hollands Trooise mark, een massa van 246,083860000 gram en in 1516 te Brussel een massa van 246,21 gram. De massa van de standaard van de Parijse mark bleef, vanaf de vervaardiging, vermoedelijk kort na 1350 c.q. medio 14e eeuw tot heden, onveranderd. Die standaard heeft Parijs ook nooit verlaten. Maar het Troois gewicht buiten Frankrijk woog iets zwaarder, onder andere in de Nederlanden. Een gegronde reden voor dat massaverschil is volgens Vangroenweghe moeilijk te geven, het is wellicht historisch, politiek en/of vooral economisch bepaald. De markgewichten werden eeuwenlang vergeleken volgens een vaste verhouding van hele getallen. Pas onder Karel V ontwikkelde zich in Brussel een effectief centraal bestuur voor gewichten………...
Literatuur 2000 Years of nested-cupweights Houben 1984. 2000 Years of nested-cupweights by Gerard M.M. Houben. Copyright May 1984. ISBN 90-70533-04-9. Dictionnaire universel H. Doursther 1976. Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) Inventaire des poids Paris 1990. Inventaire des poids, Collection des poids et mesures, Musée national des techniques – CNAM, 270, rue Saint-Martin, Paris, 3e. 1990. Over de standaarden J.G. Berck 1931. Over de standaarden van het Keulsch, Engelsch, Fransch, Hollandsch Trooisch, Amsterdamsch en Brabantsch gewicht van de 13e tot het begin der 19e eeuw, door J.G. Berck, uit 1931. Quelques mesures de poids J. Ghyssens 1986. Quelques mesures de poids du moyen-âge pour l’or et l’argent uit de Revue Belge de Numismatique 1986, door Joseph Ghyssens. Standaard sluitgewichten Vangroenweghe 2015. Standaard sluitgewichten uit Neurenberg periode ca. 1450 tot 1800, door Daniel Vangroenweghe, 2015. Verhandeling van Swinden 1802. Verhandeling over volmaakte maaten en gewigten door J.H. van Swinden, 1802. www.goudenzilverweging.nl Foto: Webmuseum goudenzilverweging.nl
