Troois gewicht; het Frans en het Hollands Troois gewicht in kort bestek Troois gewicht; de oorsprong Het Troois gewicht is van Franse origine en is vernoemd naar de stad Troyes in de landstreek Champagne, in het noordoosten van Frankrijk. Troyes was één van de steden waar gedurende de hoge middeleeuwen (ca. 1150-1350) de jaarmarkten van Champagne werden gehouden. Het was één van de bekendste internationale marktcentra met jaarmarkten van Europese betekenis. De stad Troyes kende daardoor toen een grote economische bloei. Aan de handelsgewichten van Troyes werd destijds een hoge nauwkeurigheid toegeschreven. Waarschijnlijk werd daarom de benaming Troois (in het Engels Troy) later voor veel precisiegewichten toegepast. Op de Trooise gewichten werd, ter onderscheiding van de reguliere, minder nauwkeurig gejusteerde handelsgewichten, meestal een Franse c.q. Trooise lelie, ook wel fleur-de- lys of fleur-de-lis genoemd, afgeslagen. Het Frans Troois mark volgens Doursther (244,752923300 gram) In de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) worden op de bladzijden 221 en 250 de metrieke massawaarden van het Frans Troois pond en het Frans Trooise mark zeer nauwkeurig weergegeven; 1 Frans Trooise mark = 244,752923300 gram = 244,753 gram. 1 Frans Troois pond = 489,505846600 gram = 489,506 gram. Op basis van die massawaarden is de onderverdeling van het Frans Troois pond samengesteld. De onderverdeling van het Frans Troois pond 1 pond=2 mark=16 ons=128 gros=320 esterlin=384 denier=640 maille=1280 félin=9216 grain=221184 prime=10240 aas=489,505846600 gram 1/2 pond=1 mark=8 ons=64 gros=160 esterlin=192 denier=320 maille=640 félin=4608 grain=110592 prime=5120 aas=244,752923300 gram 1/4 pond=1/2 mark=4 ons=32 gros=80 esterlin=96 denier=160 maille=320 félin=2304 grain=55296 prime=2560 aas=122,376461650 gram 1/8 pond=1/4 mark=2 ons=16 gros=40 esterlin=48 denier=80 maille=160 félin=1152 grain=27648 prime=1280 aas=61,188230825 gram 1/16 pond=1/8 mark=1 ons=8 gros=20 esterlin=24 denier=40 maille=80 félin=576 grain=13824 prime=640 aas=30,594115413 gram 1/32 pond=1/16 mark=1/2 ons=4 gros=10 esterlin=12 denier=20 maille=40 félin=288 grain=6912 prime=320 aas=15,297057706 gram 1/64 pond=1/32 mark=1/4 ons=2 gros=5 esterlin=6 denier=10 maille=20 félin=144 grain=3456 prime=160 aas=7,648528853 gram 1/128 pond=1/64 mark=1/8 ons=1 gros=5/2 esterlin=3 denier=5 maille=10 félin=72 grain=1728 prime=80 aas=3,824264427 gram 1/256 pond=1/128 mark=1/16 ons=1/2 gros=5/4 esterlin=3/2 denier=5/2 maille=5 félin=36 grain=864 prime=40 aas=1,912132213 gram 1/320 pond=1/160 mark=1/20 ons=2/5 gros=1 esterlin=6/5 denier=2 maille=4 félin=144/5 grain=3456/5 prime=32 aas=1,529705771 gram 1/384 pond=1/192 mark=1/24 ons=1/3 gros=5/6 esterlin=1 denier=5/3 maille=10/3 félin=24 grain=576 prime=1,274754809 gram 1/640 pond=1/320 mark=1/40 ons=1/5 gros=1/2 esterling=3/5 denier=1 maille=2 félin=72/5 grain=1728/5 prime=16 aas=0,764852885 gram 1/1280 pond=1/640 mark=1/80 ons=1/10 gros=1/4 esterlin=3/10 denier=1/2 maille=1 félin=36/5 grain=864/5 prime=8 aas=0,382426443 gram 1/2560 pond=1/1280 mark=1/160 ons=1/20 gros=1/8 esterlin=3/20 denier=1/4 maille=1/2 félin=18/5 grain=432/5 prime=4 aas=0,191213221 gram 1/5120 pond=1/2560 mark=1/320 ons=1/40 gros=1/16 esterlin=3/40 denier=1/8 maille=1/4 félin=9/5 grain=216/5 prime=2 aas=0,095606611 gram 1/9216 pond=1/4608 mark=1/576 ons=1/72 gros=5/144 esterlin=3/72 denier= 5/72 maille=5/36 félin=1 grain=24 prime=0,053114784 gram 1/10240 pond=1/5120 mark=1/640 ons=1/80 gros=1/32 esterlin=3/80 denier=1/16 maille=1/8 félin=9/10 grain=108/5 prime=1 aas=0,047803305 gram 1/221184 pond=1/110592 mark=1/13824 ons=1/1728 gros=5/3456 esterlin=1/576 denier=5/1728 maille=5/864 félin=1/24 grain=1 prime=0,002213116 gram Tevens geldt; 1 esterlin = 1 engels = 4 félin of vierling = 8 trooisken =16 deusken = 32 aas 1 gros = 1 drachme 1 denier = 1 scrupule 1 prime = 1 carobe Bij de wetten van 18 germinal an III (07-04-1795) en 19 frimaire an VIII (10-12-1799) zijn de oude maten en gewichten in Frankrijk afgeschaft. De invoering van het metriek stelsel als enig maten- en gewichtenstelsel vond in Frankrijk echter pas met ingang van 01-01-1840 plaats op basis van de wet van 07-07-1837. Voorbehoud met betrekking tot de term Troois gewicht of Troois pond in de Nederlanden De heer Theo Nissen vermeld in het artikel Het aasgewicht, in Meten en Wegen, december 2017, op blz. 4292 en 4293; “Wanneer in de literatuur het zogenaamde troois pond wordt genoemd, gaat men vaak voetstoots uit van het Amsterdams of Hollands troois pond van 492,168 gram, (Noot H. Tieleman: 492,167720000 gram) zelfs bij het begin van de 16e eeuw. Dit is niet juist, of hoeft niet juist te zijn. In ieder geval is zeker dat voor monetaire zaken tot 1586 het troois pond van 489,506 (Noot H. Tieleman: het Frans Troois pond van 489,505846600 gram) voorgeschreven is geweest. Het zwaartepunt van de economie muntwezen lag (Noot H. Tieleman: vóór 1586) in het zuiden. Na de val van Antwerpen en de afsluiting van de Westerschelde in 1585 bleef het noorden nog enige tijd een zuidelijke oriëntatie houden door de migratie van deskundigheid en kapitaal van zuid naar noord. Het plakkaat van Leicester in 1586 spreekt van een Nederlands troois mark en van regelgeving van Karel V en Philips II. Dit kan duiden op zowel het zuidelijke als op het noordelijke troois pond. Daarnaast mochten ook munten op Rijks voet worden geslagen. Met andere woorden: de Hollandse/Amsterdamse invloed op het provinciale muntwezen is een groeiproces geweest met zeker een overgangsperiode waarin niet alle Nederlandse gewesten eenduidig (Noot H. Tieleman: en gelijktijdig) dezelfde standaard hanteerden. Mijns inziens kan pas na 1630 definitief worden gesproken van een geünificeerd gewichtenstelsel.” In de Nederlanden verdrong het Frans Troois gewicht (1 pond = 489,505846600 gram, 1 mark = 244,752923300 gram) rond 1500 onder Bourgondische invloed steeds meer het Keulse gewicht (1 pond = 467,710 gram, 1 mark 233,855 gram). Het Hollands Troois gewicht (1 pond is 492,167720000 gram, 1 mark = 246,083860000 gram) raakte zeer waarschijnlijk pas rond 1600 algemeen in zwang en er kan in de Noordelijke Nederlanden pas na 1630 definitief worden gesproken van een geünificeerd gewichtenstelsel. Deze redenering komt zeker met een aantal inmiddels vergaarde feiten overeen……. In de literatuur worden het Frans en het Hollands Troois gewicht echter nog wel eens met elkaar verward, onder meer bij Van der Chijs,1854: blz. 311. Het gebruik van Trooise gewichten voor de goud- en zilverweging in de Nederlanden Grote betalingen c.q. betalingen van kostbare zaken werden in vroeger tijden met gouden en zilveren munten verricht. Munten vertoonden na de aanmunting, omdat ze met de hand werden vervaardigd, zowel in gehalte alsook in massa nogal wat onderlinge verschillen. Daarnaast waren de munten vaak decennialang in omloop zodat ze, door onder meer het reizen te paard en/of per koets, aan veel slijtage werden blootgesteld. Uit winstbejag werden ze ook veelvuldig gesnoeid. Dat alles had tot gevolg dat de muntmassa vaak lager was dan die behoorde te zijn. Voor geldwisselaars en kooplieden was het daarom noodzakelijk om, ter controle, de massa van elke losse munt te kunnen bepalen. Bankiershuizen en geldwisselkantoren verspreidden zich na de 13e eeuw geleidelijk vanuit Italië over de financiële centra van heel Europa. Zij verhandelden zowel ongemunt als gemunt goud en zilver van verschillend gehalte. Met behulp van toetsnaalden en een toetssteen was men in staat het gehalte te controleren. Bankiers en geldwisselaars dienden in verband met de geldhandel te beschikken over de massa- en gehaltegegevens van de talloze in omloop zijnde munten. Aan het eind van de 15e eeuw verschenen dan ook de eerste gedrukte en geïllustreerde ordonnanties, tarieven en manualen, waarin van de vele internationaal gangbare, in omloop zijnde gouden en zilveren munten niet alleen de geldswaarde, maar ook het gehalte en de juiste massa vermeld stonden. In ons land werden in Wisselbanken, banken, munthuizen en in de goud- en zilverhandel door geldwisselaars, goudsmeden en juweliers voor de massabepaling van goud en zilver Trooise gewichten gebruikt. Men hanteerde niet alleen Trooise bankgewichten voor het wegen van vastgestelde partijen gouden en zilveren munten uit de omloop, meestal samen met de muntzak, het label en de zegel, maar daarnaast ook aparte Trooise gewichten voor het wegen van ongemunt edelmetaal. Met Trooise gewichten werden ook andere waardevolle zaken zoals specerijen, dure kleurstoffen (verfstoffen of pigmenten) en medicamenten afgewogen. Het Troois gewicht werd namelijk, zij het met een andere onderverdeling, ook als (voormetriek) medicinaal gewicht gebruikt. Het voormetrieke medicinale pond kende een onderverdeling in 12 Troois ons terwijl het Hollands Troois pond in 16 Troois ons werd verdeeld. J.H. van Swinden schrijft in zijn boek Onderrigt over het gewigt, de gehalte en den prijs van Goud en zilver, naar de Fransche en Hollandsche wetten en gebruiken uit 1811 over het Troois gewicht; “Het Trooisch gewigt, naar de Stad Troije, in Champagne, genoemd, is, zederd overoude tijden, hier te Lande bij het Muntwezen, en in den handel van Goud en Zilver in gebruik.” “De Heer Le Fèvre Gineau, wijlen de Heer Aeneae en ik, wij hebben gezamentlijk, te Parijs, de nodige proeven genomen, om het Trooisch gewigt met de kilogramme te vergelijken. Ik had mij, ten dien einde, vóór mijn vertrek naar Parijs, met een pond Trooisch gewigt voorzien, met de uiterste naauwkeurigheid voor mij vervaardigd door den Heer Nagel, IJker en Justeermeester Generaal der Trooische gewigten hier te Lande, en wel naar den dormant of slaper, onder hem berustende, en naar welken men zich, zederd meer dan een Eeuw, in het Muntwezen bedient. Ik heb, na mijne terugkomst uit Parijs, dat schoone stuk weder, met den Heer Nagel, tegen den zelfden dormant vergeleken, en bevonden dat het daar mede even naauwkeurig als te voren overeenkwam: zo dat hetzelve niets door de reis geleden heeft. Wij hebben dan, door een midden-getal uit zeer veele proeven, die alle tot in de millioenste deelen met elkanderen overeenkwamen, bevonden, dat het pond Trooisch gewigt, gelijk staat met 492 grammes, 167 milligrammes, en 72/100 van ééne milligramme.” Zo gold, conform hetgeen J.H. van Swinden in 1811 aangaf; 1 Hollands Troois pond = 2 Troois mark = 16 Troois ons = 492,167720000 gram. Verder gold; 1 (voormetriek) medicinaal pond = 3/4 Troois pond = 1,5 mark = 12 ons = 3/4 x 492,167720000 gram = 369,125790000 gram = 369,126 gram. De onderverdeling van het Hollands Troois pond 1 pond=2 mark=16 ons=32 lood=320 engels=1280 vierling=2560 trooiske=5120 deuske=10240 aas=492,167720000 gram 1/2 pond=1 mark=8 ons=16 lood=160 engels=640 vierling=1280 trooiske=2560 deuske=5120 aas=246,083860000 gram 1/4 pond=1/2 mark=4 ons=8 lood=80 engels=320 vierling=640 trooiske=1280 deuske=2560 aas=123,041930000 gram 1/8 pond=1/4 mark=2 ons=4 lood=40 engels=160 vierling=320 trooiske= 640 deuske=1280 aas=61,520965000 gram 1/16 pond=1/8 mark=1 ons=2 lood=20 engels=80 vierling=160 trooiske=320 deuske=640 aas=30,760482500 gram 1/32 pond=1/16 mark=1/2 ons=1 lood=10 engels=40 vierling=80 trooiske=160 deuske=320 aas=15,380241250 gram 1/64 pond=1/32 mark=1/4 ons=1/2 lood=5 engels=20 vierling=40 trooiske=80 deuske=160 aas=7,690120625 gram 1/128 pond=1/64 mark=1/8 ons=1/4 lood=2,5 engels=10 vierling=20 trooiske=40 deuske=80 aas=3,845060313 gram 1/256 pond=1/128 mark=1/16 ons=1/8 lood=1,25 engels=5 vierling=10 trooiske=20 deuske=40 aas=1,922530156 gram 1/320 pond=1/160 mark=1/20 ons=1/10 lood=1 engels=4 vierling=8 trooiske=16 deuske=32 aas=1,538024125 gram 1/640 pond=1/320 mark=1/40 ons=1/20 lood=1/2 engels=2 vierling=4 trooiske=8 deuske=16 aas=0,769012063 gram 1/1280 pond=1/640 mark=1/80 ons=1/40 lood=1/4 engels=1 vierling=2 trooiske=4 deuske=8 aas=0,384506031 gram 1/2560 pond=1/1280 mark=1/160 ons=1/80 lood=1/8 engels=1/2 vierling=1 trooiske=2 deuske=4 aas=0,192253016 gram 1/5120 pond=1/2560 mark=1/320 ons=1/160 lood=1/16 engels =1/4 vierling=1/2 trooiske=1 deuske=2 aas=0,096126508 gram 1/10240 pond=1/5120 mark=1/640 ons=1/320 lood=1/32 engels=1/8 vierling=1/4 trooiske=1/2 deuske=1 aas=0,048063254 gram
Nederlandse Trooise gewichten dateren van vóór 1820. Het Troois gewicht werd op basis van de IJkwet van 21-08-1816 (Staatsblad 34) immers op 01-01-1820 in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden afgeschaft. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden is de in de geschiedschrijving gangbare term voor het Koninkrijk der Nederlanden van 1815 tot 1830, de periode waarin het huidige België en Nederland één staat vormden onder koning Willem I. In Groot-Brittannië wordt de benaming Troy weights nog steeds gebruik voor de precisiegewichten waarmee goud en zilver wordt gewogen.
Meer informatie over het Troois gewicht is te vinden onder het hoofditem documentatie; Troois gewicht 1; het ontstaan, de oorsprong, het Frans en het Hollands Troois gewicht Troois gewicht 2; de ontwikkeling van het Hollands Troois, het Keuls en het Brabants gewicht in Amsterdam Troois gewicht 3; de ontwikkeling van het Hollands Troois gewicht in de Nederlanden Troois gewicht 4; de Trooise gewichten Troois gewicht 5; het gebruik van Trooise gewichten tijdens de Franse overheersing (1810-1813) Troois gewicht 6; het Groot Pijlgewicht; de Franse dormant Troois gewicht 7; de oude Hollandse dormant van 4 mark uit 1510
