Aangezien het Troois gewicht niet alleen bij de Munt, maar ook in de goud-, zilver- en geldhandel werd gebruikt was goed toezicht op de Trooise gewichten voor de overheid natuurlijk van het grootste belang. In de Zuidelijke Nederlanden probeerden meerdere vorsten, overigens zonder veel succes, het toezicht op het Troois gewicht door middel van incidentele ordonnanties te regelen. Keizer Maximiliaan van Oostenrijk (1459-1519), Philips de Schone (1478-1506) en Keizer Karel V (1500-1558) schreven het gebruik van het Troois gewicht aan goudsmeden en juweliers voor, wezen standaarden aan waarnaar de gewichten moesten worden gejusteerd en troffen al maatregelen met betrekking tot het toezicht op het Troois gewicht.
Pas op 19-08-1523 werd de in Antwerpen wonende Leonhard van de(r) Gheere (I) door Keizer Karel V aangesteld als eerste ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht. Keizer Karel V verleende hem daarmee het privilege om ”de Trooische gewichten naar de gewichten, liggende in de Kamer van Rekeningen te Brussel, voor zijne landen van herwaartsover alleen te mogen ijken en teekenen, zonder dat zulks aan een ander vergund is”. Ook stond Keizer Karel V hem bij uitsluiting toe, om de Keulse gewichten daar te mogen “justeren ende teekenen”. Noot Dit is de tekst zoals vermeld op blz. 4 van De Noord-Nederlandsche muntgewichtmakers, door A. O. van Kerkwijk, Den Haag, december 1939. Overdruk uit het Jaarboek voor Munt- en Penningkunde, XXVI (1939). Op blz. 35 van 2000 jaar gewichten in de Nederlanden, door D.A. Wittop Koning en G.M.M. Houben, Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom, Lochem-Poperinge, 1980, staat een daarvan afwijkende tekst. Daar is vermeld dat met de “landen van herwaartsover” wordt bedoeld “nos Pays d’en Bas” ofwel de lage landen c.q de Nederlanden. Na de bezetting van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 werden in de Zuidelijke Nederlanden provinciale ijk- en justeermeesters-generaal aangesteld. Over Brabant (periode 1585 tot de Franse bezetting omstreeks 1800) Standplaats Antwerpen en later Brussel. Over Vlaanderen (1585-1720 of later, de gegevens na 1720 ontbreken) Standplaats Brugge en tot aan de Franse bezetting in 1641 Atrecht (Arras) Ook de Staten-Generaal en de Staten van Holland kondigden via verschillende muntplakkaten maatregelen af met betrekking tot het toezicht op het Troois gewicht. Na de afscheiding van de opstandige Noordelijke Nederlanden van Spanje in 1585 werd bij het Muntplakkaat van Leicester van 04-08-1586 de functie van ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over Holland en West-Friesland ingesteld. Vanaf 1586 tot 1814 werd in Holland en West-Friesland een doorlopende reeks van ijk- en justeermeesters-generaal aangesteld. Het was gebruikelijk dat de door de heren burgemeesters van de stad Amsterdam benoemde Amsterdamse stadsijker van het Troois gewicht door de Staten van Holland, meestal op aandringen van de Raden en Generaalmeesters van de Munt, als ijk- en justeermeesters-generaal over het gehele gewest Holland en West-Friesland werd aangesteld. Volgens Evert de Marre gebeurde dat “op den voorslag of benoeming van Burgemeesteren van Amsterdam” ofwel op voordracht van of na de benoeming door de heren burgemeesters van Amsterdam. Alleen Jacob l’Admiral kreeg, om meer eenheid te waarborgen, van de Staten-Generaal bovendien nog de aanstelling tot “Ykmeester of Justeermeester-Generaal van de kleine Yk- of Troische Gewigten over de Geheele Unie” c.q. de Zeven Provinciën. Voordat de ijk- en justeermeesters-generaal in functie traden dienden ze voor de Raden en Generaalmeesters van de Munt een proeve van bekwaamheid afleggen. Tevens ontvingen ze een instructie waarin ook het tarief van het ijkloon waarop ze aanspraak mochten maken c.q. hun salaris werd vastgesteld. In veel gevallen dienden de Raden en Generaalmeesters van de Munt er sterk op aan te dringen om een vacature in te vullen. Een aantal keren was het ambt zelfs gedurende jaren vacant. In Amsterdam werd echter wel direct in een vacature voorzien. Daar ging het ijken van de Trooise gewichten gedurende de vacante ambtsperiode van de ijk- en justeermeester-generaal gewoon door zoals blijkt uit de ononderbroken reeks van jaarletters. Vanaf 1814 tot 01-01-1820 werd er weer één ijk- en justeermeester-generaal voor het gehele gebied, destijds het Koninkrijk der Nederlanden, benoemd. De functie van ijk- en justeermeester-generaal werd per 31-12-1819 opgeheven, omdat met de IJkwet van 21-08-1816 (Staatsblad 34) per 01-01-1820 het Troois gewicht werd afgeschaft en het metrieke decimale stelsel werd ingevoerd. Overzicht van de ijk- en justeermeesters-generaal van het Troois gewicht in de Nederlanden De ijk- en justeermeesters-generaal in de Noordelijke Nederlanden Over het gehele gewest Holland en West-Friesland 1 Lenaert van de(r) Gheere (III), in functie 1586 tot vóór 1598 2 Lenard / Lenaert van de(r) Gheere (IV), in functie 1604-1621 3 Gerrit G(h)eens / Gérard Guens (II), in functie 1621-1658 4 Roelof van der Schure, in functie 1659-1660 5 Johannes Andries / Jannis Anderies Groengraft, in functie 1670-1700 6 Abraham Groengraft, in functie 1701-1745 7 Jacob l’Admiral, tevens over de gehele Unie, in functie 1745-1770 8 Pieter Jacob le Cointe, in functie 1770-1781 9 Stephanus Gerardus Nagel, in functie 1781-1797 (ad interim), 1797-1814 Over het Koninkrijk der Nederlanden 1 Theodorus Antonius Nagel, in functie 1814-1819 De ijk- en justeermeesters-generaal over de Verenigde Zeventien Provinciën / de Verenigde Nederlanden 1 Leonhard van de(r) Gheere (I), in functie 1523-circa 1577 2 Lenaert van de(r) Gheere (III), in functie 1578-1585 De ijk- en justeermeesters-generaal over de Spaans-Oostenrijkse Nederlanden Brabant 1 Gheeraert Gheens / Gerart Geens / Gérard Gheen (I), in functie 1585-1589 2 Cornelis Janssen / Cornelus Janssens, in functie 1589-vermoedelijk 1604 3 Jan van Vletynghe, in functie 1605-1609 4 Willem van Langenberch, in functie 1610-1619 5 Onbekend, in functie 1619-1643? 6 Peter Herck (II), in functie 1643-onbekend 7 Peter Herck (III), in functie onbekend-1717 8 Gilles Lambert Delmotte, in functie 1717-1765 9 Jacques Delmotte, in functie 1765-1792 Vlaanderen 1 Jacques Verhouve, in functie 1618-1653 2 Antoine van Diest, in functie 1654-1659 3 Lenaert Somers, in functie 1663-1689 4 Jan Somers (I), in functie 1700-1716 Artesië (Artois) 1 Louis van Hoeninghen, in functie 1624-1641 Foto’s: Webmuseum goudenzilverweging.nl / Een afbeelding uit: Ambachten, neringen en bedrijven, Alphabetisch voorgesteld aan de jeugd. Haarlem Erven J. Bohn. z.j
