De wijzer van de door Paulus Dorsman in 1742 gemaakte balans is versierd met een bronzen, ongekroonde, naar links klimmende Generaliteits- of Statenleeuw, met een naar binnen gekrulde staart, een (krijgs)zwaard en een pijlenbundel van zeven pijlen. Deze Generaliteits- of Statenleeuw is het wapen van de op 29-01-1579 gesloten Unie van Utrecht en van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795). De leeuw met een naar binnen gekrulde staart is feitelijk de Brabantse leeuw uit het wapen van de Zeventien Verenigde Nederlanden c.q. de Generale Unie; in de Nederlandse geschiedenis is dat de naam voor het tijdens de Tachtigjarige Oorlog samengaan van Noord- en Zuid-Nederland vanaf de Pacificatie van Gent (1576) tot de Unie van Utrecht (1579). Later is die Generaliteitsleeuw vervangen door de gekroonde of ongekroonde, naar links klimmende leeuw van het graafschap Holland, met een naar buiten gekrulde staart, onder toevoeging van een (krijgs)zwaard en een pijlenbundel van zeven pijlen. Het werd toen ook het wapen van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Generaliteits- of Statenleeuw De Hollandse graven voerden als wapen een rode leeuw op een gouden veld. Dat wapen bleef steeds het wapen van Holland, ook toen dat gewest geen graafschap meer was maar één van de zeventien Nederlanden, en ook nog toen de Zuidelijke Nederlanden zich hadden afgescheiden en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was ontstaan. De provincie Holland werd bestuurd door de met soeverein gezag bekleedde Staten van Holland en West-Friesland, afgevaardigd uit de Ridderschap en de 18 stemhebbende steden. In Holland zetelde echter de regering en lagen de voornaamste steden, zoals Amsterdam, ‘s-Gravenhage, Rotterdam Gouda, Leiden, Dordrecht, Delft en Haarlem. Van alle Geünieerde provinciën was Holland dan ook de invloedrijkste. Het is dan ook zeer verklaarbaar dat de leeuw van Holland in het wapen van de Staten-Generaal werd opgenomen. Die Generaliteitsleeuw in het Generaliteitswapen van de Algemeene Staten ofwel de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden c.q. de Zeven geünieerde Provinciën ofwel de Statenleeuw in het wapen van de Staten-Generaal van de Republiek is een navolging van het zegel van de Staten-Generaal van de Zeventien Verenigde Nederlanden c.q. de Generale Unie (1576-1579) dat de naar links klimmende leeuw van Brabant met een naar binnen gekrulde staart toont. Het wapen van de Staten-Generaal en de zogeheten Statenvlag toont de gekroonde of ongekroonde, naar links klimmende leeuw van Holland, met een naar buiten gekrulde staart, onder toevoeging van in de rechter voorklauw een opgeheven (krijgs)zwaard en in de linker voorklauw een pijlenbundel van zeven pijlen als symbool van de Unie van Utrecht. De met een koningskroon gekroonde of de ongekroonde leeuw van Holland De Statenvlag ofwel de vlag van de Staten-Generaal uit de tijd van de Republiek c.q. de Generaliteitsvlag is in de hoedanigheid of in de functie van de standaard van de soeverein gelijk aan het Statenwapen. Volgens De Jonge, Zeew.² . 1, 146 volg. bestond het Statenwapen aanvankelijk (bijvoorbeeld nog in 1617) uit een geel veld met rode leeuw, die in de rechter voorklauw met een blauw zwaard en in de linker voorklauw met een pijlenbundel van zeven blauwe pijlen gewapend was. Later bestond de Statenvlag uit een rood veld met daarop een ongekroonde, gele leeuw, met een naar buiten gekrulde staart, een wit kromzwaard in de rechter voorklauw met zeven gele pijlen met blauwe punten of spitsen in de linker voorklauw. In het boek Wapens, vlaggen en zegels van Nederland toont fig. 300 op blz. 119 een gekroonde leeuw, terwijl in de beschrijving op blz. 121 sprake is van een ongekroonde leeuw. Het is prachtig om te zien hoe de leeuw in de wijzer van de balans exact overeenkomt met de, overigens wel gekroonde, leeuw in het merk zoals dat op de Zeeuwse Dormant (gedateerd 1589) is afgeslagen. Die koningskroon op het wapen van de Staten-Generaal benadrukte de soevereiniteit van de "Hoogmogende heren" van de Staten-Generaal. Het (krijgs)zwaard Het (krijgs)zwaard, met soms een rechte of een gebogen kling of lemmet c.q. het blank van het zwaard, is een symbool van de vrijheid, een teken van dood en leven, macht, dapperheid en persoonlijke moed. De pijlenbundel van zeven pijlen Op 08-11-1576 tekenden zeventien gewesten de Pacificatie van Gent en verenigden zich daarmee in de Generale Unie van de zeventien opstandige gewesten tegen Spanje. De Generale Unie is in de Nederlandse geschiedenis de naam voor het tijdens de Tachtigjarige Oorlog samengaan van Noord- en Zuid-Nederland van de Pacificatie van Gent (1576) tot de Unie van Utrecht (1579). Men wilde zich verenigen echter er waren diepe, met name godsdienstige, tegenstellingen. De pijlenbundel van zeven pijlen in de linker voorklauw staat als zinnebeeld van de vereniging symbool voor de zeven Staten, gewesten of provinciën die op 23-01-1579 de Unie van Utrecht tekenden; Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Friesland, Overijssel en Groningen. De Unie van Utrecht was het verbond tussen de voornaamste Noordelijke gewesten met als doel de gezamenlijke strijd tegen Spanje. De Unie van Utrecht betekende het einde van de General Unie (1576-1579). De pijlen symboliseren ook samenwerking c.q. eendracht; immers de afzonderlijke pijlen zijn kwetsbaar, maar samen vormen ze een grote kracht. De pijlen wezen in eerste instantie met de punten omlaag, later met de punten omhoog en werden op een schild aangebracht. Het schild werd later weggelaten zodat de leeuw de pijlen vasthield. De pijlen symboliseren samenwerking: de afzonderlijke pijlen zijn kwetsbaar, maar samen vormen ze een grote kracht. Dat zinnebeeld ontleent zijn oorsprong aan Scilarus, de koning der Scythen die op zijn sterfbed zijn zonen een bundel met samengebonden pijlen zou hebben gegeven om die tegelijk te breken. Toen geen van hen dit kon, maakte hij de bundel los en brak hij de pijlen één voor één doormidden en wees hen op die manier op de noodzaak om eendrachtig te blijven. Hij wilde hen zo leren dat ze door eendracht blijvend onoverwinbaar zouden zijn; immers als ze tweedrachtig zouden zijn zouden zij zonder moeite overwonnen kunnen worden. Het was deze gedachte (eendracht maakt macht, tweedracht breekt kracht) die de Staten-Generaal deden besluiten de pijlenbundel toe te voegen. Noot Het woord Concordia (eendracht) dat in het zegel van de Staten-Generaal van de Zeventien Verenigde Nederlanden c.q. de Generale Unie (1576-1579) op het lint stond waarmee de zeventien pijlen waren samengebonden werd door de Staten-Generaal in het Hollands veranderd in “Eendragt” onder de toevoeging van de woorden “Maeckt Magt”. Die spreuk werd echter niet meer op het lint aangebracht maar buiten de voorstelling geplaatst. Later werd het zegelomschrift in het Latijn vertaald; “Concordia res parvae crescunt”. De Hollandse tuin De leeuw waarmee de wijzer van de balans van Paulus Dorsman uit 1742 is versierd staat binnen een cirkel die de Hollandse tuin symboliseert waarbinnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt verdedigd door de Generaliteitsleeuw. De Hollandse tuin is een palissade; een ronde omheining van met wilgen omvlochten in de grond geslagen palen of staken, dienend tot beschutting of verdediging met aan de voorkant een hekje. Binnen de tuin of palissade wordt de Republiek op verschillende manieren weergegeven; De schone met de vrijheidshoed gekroonde Hollandse Maagd De staande Heilige Maagd met het Kind achter een wapenschild Een weelderige groene tuin c.q. hof beplant met bloemen Beide; de schone Hollandse Maagd gekroond met de vrijheidshoed in een weelderige groene tuin Die zinnebeelden of symbolen staan allemaal voor de door God gezegende bevallige en kwetsbare welvaart der Nederlanden. Binnen de Hollandse tuin wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden verdedigd door de naar links klimmende Hollandse leeuw, met in zijn linker voorklauw de zeven pijlen als symbool van de Unie van de Zeven Verenigde Provinciën en in zijn rechter voorklauw een geheven (krijgs)zwaard. De door een klimmende leeuw verdedigde Hollandse tuin was gedurende de periode 1570 tot 1590, de periode van de grote belegeringen van steden tijdens de 80-jarige oorlog tegen Spanje (1568-1648), een eerste teken van nationale identiteit dat op munten en penningen zichtbaar werd. Toen in 1572 het grafelijk gezag in Holland eindigde, kozen de Staten van Holland de Hollandse leeuw met een banier in de Hollandse tuin als hun embleem. Dat symbool staat ook op de Hollandse munten uit 1573. De Hollandse tuin, in de vorm van een door een klimmende leeuw verdedigde palissade, was een symbool van beleg dat werd tot zinnebeeld van vrijheid. Dat symbool veranderde in 1573 van een zuiver plaatselijk in een vaderlands embleem. Toen werd er namelijk een penning geslagen met het motto Libertas Patria (Vrijheid van het vaderland), waarop een maagd was afgebeeld die in een omheind gebied, de Hollandse tuin, zat en een vrijheidshoed droeg. Sedert 1574 zegelen de Staten van Holland met het eerste cachet of zegelstempel waarop de tuin staat, met op de tuin de wapens van Holland en West-Friesland en daarbinnen de leeuw met opgeheven (krijgs)zwaard in de rechter voorklauw.Foto’s: Ton Lansdaal / Webmuseum goudenzilverweging.nl
