De gewichten voor gewone weging uit de periode 1941-1998 worden hier uitgebreid vermeld omdat ze in de periode 1941-1949 geschikt gemaakt mochten worden als gewichten voor fijne weging. In de periode 1941-1998 werden de messing gewichten voor gewone weging vervaardigd conform de Beschikking d.d. 09-05-1939, die op 01-01-1941 in werking trad. Opschriften 1941-1998, gewichten voor gewone weging kilogram (= 1000 gram of 1 kilogram), gram (op gewichten van 500, 200 en 100 gram) en g (op gewichten van 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram). De opschriften op de messing gewichten werden met kleine letters geschreven zonder punt. Ze werden afgeslagen op de bovenzijde van het gewichtlichaam. Justeergelegenheid 1941-1998, gewichten voor gewone weging De knop- en krukgewichten waren in het grondvlak voorzien van een justeeropening waarin schroefdraad was aangebracht, dit met uitzondering van de knopgewichten van 2 en 1 gram. Justering vond plaats door het aandrijven van het benodigde lood in de justeeropening. Bij de eerste ijking moest het onderste gedeelte van de justeeropening over tenminste de halve hoogte van het gewichtlichaam ongevuld zijn. Gieters- of fabrieksmerk 1941-1998, gewichten voor gewone weging Een onopvallend gieters- of fabrieksmerk moest in het grondvlak van het gewicht afgeslagen worden. Kantoormerk 1941-1998, gewichten voor gewone weging Het kantoormerk moest in het grondvlak diametraal tegenover het fabrieksmerk met de onderzijde naar het midden van het grondvlak gekeerd afgeslagen worden. Goedkeuringsmerken 1941-1998, gewichten voor gewone weging De goedkeuringsmerken op de messing gewichten moesten als volgt afgeslagen worden: * de goedkeuringsmerken op de gewichten van 25 kilogram t/m 5 gram op het gewichtlichaam, dicht onder de bovenrand, onder het midden van het opschrift/de massa-aanduiding * ieder volgend ijkmerk indien mogelijk recht onder het voorgaande ijkmerk of anders rechts naast het eerste ijkmerk van de laatste rij * alle ijkmerken op de gewichten van 2 en 1 gram in het grondvlak Periode 1941-1998, toelating van afwijkende gewichten voor gewone weging In de periode 1941-1998 werden, als gevolg van de door oorlogsomstandigheden ontstane materiaalschaarste, afwijkende messing gewichten voor gewone weging toegelaten. De genomen noodmaatregelen, die afweken van de op 01-01-1941 in werking getreden Beschikking d.d. 09-05-1939, waren: Noodmaatregel d.d. 11-01-1941 De firma Becker’s Sons had gewichten in voorraad die voor Nederlands-West-Indië bestemd waren. Het betrof: * 44 gewichten van 500 gram met het opschrift 500 G. * 355 gewichten van 200 gram met het opschrift 200 G. * 112 gewichten van 100 gram met het opschrift 100 G. Export was niet meer mogelijk. In Nederland was er behoefte aan messing gewichten. Om die redenen werd er toestemming verleend om de vermelde gewichten tot de ijk toe te laten ondanks dat de nieuwe Beschikking het opschrift gram voorschreef.
De Haagsche Balansen- en Gewichtenfabriek N.V. werd toestemming verleend om gewichten, die oorspronkelijk voor Nederlands-Oost-Indië bestemd waren, in Nederland in de handel te brengen. Het betrof: * 300 gewichten van 500 gram met het opschrift 500 GRAM * 211 gewichten van 200 gram met het opschrift 200 GRAM * 89 gewichten van 100 gram met het opschrift 100 GRAM Noodmaatregel d.d. 20-01-1942 In verband met dreigende koperschaarste had de firma Becker’s Sons een grote partij messing gewichten op voorraad gemaakt. De beginletter van de opschriften werd met een hoofdletter geschreven en was daarmee in strijd met het nieuwe reglement. In verband met de bijzondere omstandigheden mochten die gewichten toch gekeurd worden, zowel met als zonder esculaapteken. Deze toestemming werd per 06-04-1949 weer ingetrokken. Noodmaatregel d.d. 16-07-1943 Voor de vochtgehaltebepaling van granen en zaden was een instrument ontwikkeld waarbij gewichten van 2½ gram werden gebruikt. Dergelijke gewichten waren speciaal vervaardigd door op geijkte gewichten van 5 gram voor het cijfer 5 een cijfer 2 met een punt af te slaan (2.5) en van de romp een stuk af te zagen. Het goedkeuringsmerk werd daarbij intact gelaten. Dergelijke gewichten moesten worden ingenomen en vervangen door ongeijkte exemplaren. Noodmaatregel d.d. 13-12-1952 Van het fabricaat Becker’s Sons werden 4500 gewichten van 50 gram waarvan de hals te recht/schuin en niet sierlijk was afgedraaid tot de ijk toegelaten.
Verschillende keren werden gewichten toegelaten met een foutieve stempeling, onder meer met een 180° gedraaid kantoormerk en te kleine of te grote merken. In de periode 1941-1949 werden de messing gewichten voor fijne weging vervaardigd conform de Beschikking d.d. 09-05-1939, die op 01-01-1941 in werking trad. De gewichten voor fijne weging kregen vanaf toen een nieuw model. Door koperschaarste en gebrek aan materiaal voor het vervaardigen van nieuwe beitels kwam het nieuwe, speciale model voor gewichten voor fijne weging slecht van de grond. Om die reden werden er in de periode van 1941-1949 vanwege de door oorlogsomstandigheden ontstane materiaalschaarste afwijkende messing gewichten voor fijne weging toegelaten. In die periode mochten gewichten voor gewone weging, in afwijking van de Beschikking d.d. 09-05-1939 die in werking trad op 01-01-1941, geschikt gemaakt worden als gewichten voor fijne weging. Dat gebeurde door op de gewichten voor gewone weging een esculaapteken achter de benaming aan te brengen en door dergelijke gewichten bij ijk en herijk extra te merken door het goedkeuringsmerk met de onderzijde van het merk 90° naar links gedraaid af te slaan. Meer informatie over de gewichten voor gewone weging die voor fijne weging geschikt gemaakt mochten worden is te vinden op: www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Hoofdzaken wet- en regelgeving 1941-1949 fijne weging. Knopgewichten 1941-1998, gewichten voor gewone weging In de periode 1941-1998 mochten de cilindrische messing knopgewichten voor gewone weging worden vervaardigd met een massa van 2 en 1 kilogram, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram. Krukgewichten 1941-1998, gewichten voor gewone weging In de periode 1941-1998 mochten de cilindrische messing krukgewichten voor gewone weging worden vervaardigd met een massa van 25, 20, 10 en 5 kilogram. Milligramgewichten 1941-1978 (goud | platina | aluminium) Milligramgewichten opschriften 1941-1978 De massawaarden van 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1 mg van de uit goud, platina of aluminium vervaardigde milligrammen werden slechts aangeduid met een getal dat het aantal milligrammen aangaf zonder de aanduiding mg. Onder de massa-aanduiding mocht op gewichten van 10 mg en zwaarder het getal, dat de massa in metriek karaat aangaf, worden afgeslagen. Per circulaire werd er in mei 1941 expliciet op gewezen dat de massa-aanduiding in metriek karaat slechts met een getal, dus zonder de aanduiding Kt, mocht worden aangegeven. Gewichten zonder de aanduiding Kt zijn echter niet bekend. Daarbij gold: 10 metriek karaat = 10 Kt = 2 gram = 2000 mg 5 metriek karaat = 5 Kt = 1 gram = 1000 mg 1 metriek karaat = 1 Kt = 0,200 gram = 200 mg De circulaire d.d. 05-05-1941 schreef voor dat de massa-aanduiding op de gewichten van 200 en 2 mg 90° respectievelijk 180° gedraaid moest worden, dus met de kop van het getal gericht naar de opstaande rand. Bij Beschikking d.d. 24-08-1949 werd dit officieel geregeld. Bij de metrieke karaatgewichten van 20 mg moest het getal 20 ook 90° gedraaid en het getal van de massa-aanduiding in metriek karaat eronder afgeslagen worden. In verband met de beschikbare ruimte op de metrieke karaatgewichten moesten er cijfers van een kleiner type gebruikt worden. Milligramgewichten vorm 1941-1978 Milligramgewichten kenden, afhankelijk van de massa, diverse vormen: * De milligramgewichten van 500, 50 en 5 mg waren rond en hol geslagen. * De milligramgewichten van 1000, 100, 10 en 1 mg waren vierkant, vlak, en voorzien van een opstaande rand. * De milligramgewichten van 200, 20 en 2 mg waren langwerpig met een opstaande korte zijde. Milligramgewichten materiaal 1941-1978 Milligramgewichten werden uit aluminium vervaardigd. Milligramgewichten van 10 mg of zwaarder mochten ook van goud of platina worden gemaakt, de afmetingen van dergelijke gewichten waren kleiner. Milligramgewichten justeringen 1941-1978 Het justeren van milligramgewichten was niet toegestaan. Milligramgewichten fabrieksmerk 1941-1978 Op de milligramgewichten werd geen fabrieksmerk afgeslagen. Milligramgewichten kantoormerk 1941-1978 Op de gewichten van 1000, 500, 200, 100 en 50 mg moest het kantoormerk boven het midden van het getal dat de massa aangaf met de onderzijde naar dat getal gekeerd afgeslagen worden. De gewichten van 20, 10, 5, 2 en 1 mg waren daarvan vrijgesteld. Op de metrieke karaatgewichten moest het kantoormerk niet met de onderzijde gekeerd naar het getal dat de massa aangeeft afgeslagen worden, maar 90° gedraaid ofwel loodrecht op die richting. Milligramgewichten goedkeuringsmerken 1941-1978 Milligramgewichten werden van het afslaan van een goedkeuringsmerk vrijgesteld. Mogelijk vanaf 1898 werden de milligrammen bij de ijk en herijk in met een lakzegel afgesloten milligramenveloppen geleverd. Het goedkeuringsmerk werd in het lakzegel aangebracht. Dat was tot en met 1940 het kantoormerk en vanaf 1941 de lopende jaarletter. Milligramgewichten 1978-1998 (gemaakt van voor het doel geschikt metaal) Volgens de EEG-ijkbeschikking d.d. 30-05-1978 die per 01-07-1978 in werking trad, worden milligramgewichten van het EEG-model/precisiegewichten van 1000 t/m 1 mg door, voor zover bekend, buitenlandse fabrikanten geproduceerd. Het betreft geen Nederlandse gewichten. Om die reden worden de precisiegewichten van 1000 t/m 1 mg buiten beschouwing gelaten. Volledigheidshalve wordt er voor wat betreft deze precisiegewichten verwezen naar het Vademecum van de Nederlandse metrieke gewichten, door Jan Bot | Ad van Diest, blz. 161 t/m 167. Het Vademecum werd uitgegeven door de Vereniging van Verzamelaars van Maten en Gewichten te Amsterdam. 1983. Resumé van de merken in de periode 1941-1998 Op de gewichten uit de periode 1941-1998 kwamen als ijkmerken voor: * tot 01-05-1989 een ijkkantoor- of kantoormerk en vanaf 01-05-1989 tot 01-10-1998 het kenmerk van een toezichthoudende instantie of een erkend persoon * tot 01-01-1975 jaarletters en vanaf 01-01-1975 tot 01-10-1998 jaartalmerken * één of meer afkeuringsmerken die tot 01-05-1989 werden gevormd door een verticaal gearceerde, gelijkzijdige driehoek en vanaf 01-05-1989 tot 01-10-1998 door een gelijkzijdige driehoek met daarbinnen het kenmerk van een toezichthoudende instantie of een erkend persoon Uitgebreide informatie over de goed- en afkeuringsmerken, de ijkkantoren en de ijkkantoormerken in de periode 1941-1998 is te vinden op: www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Goedkeuringsmerken 1820-1998 www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > Afkeuringsmerken 1820-1998 www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > IJkkantoren 1870-1993 Foto’s: Webmuseum goudenzilverweging.nl
