Troois gewicht; het ontstaan In de klassieke oudheid gebruikten kooplieden varkens, schapen en runderen als ruilmiddel. Voor de koophandel betekende het een enorme vooruitgang toen men de waarde van de ruilmiddelen niet meer in dieren maar in bronzen platen en staven ging vastleggen. Op een aantal bewaard gebleven bronzen staven is nog een stempel van één van de eerder genoemde dieren herkenbaar. De Latijnse naam voor het in de ruilhandel gebruikte vee was pecus. De bronzen staven werden als pecunia (geld) aangeduid. Voor kleinere transacties werden gemakkelijker hanteerbare dikke bronzen schijven gebruikt, die voorzien waren van de één of andere afbeelding en soms van één of meerdere verdikkingen of knobbels waarmee de waarde c.q. de massa werd aangegeven. De massa-eenheid in het antieke Rome was het as, aes of libra van ongeveer 327,5 gram, dat in 12 uncia werd onderverdeeld. Pas toen na 275 voor Christus voldoende van het meer kostbare zilver beschikbaar kwam, kon men schijfjes van veel kleinere massa maar van gelijke waarde vervaardigen. Dat waren de oudste zilveren munten. Uit het bovenstaande kan verklaard worden dat de naam van veel oude gewichten overeenkomt met die van munten; zoals bijvoorbeeld livre (pond), marc of mark, uncia (ons), drachme, esterling, denier en pfennig. Dat komt omdat het oude, vaak uit zilver en soms uit goud vervaardigde geld dat gedurende langere perioden een constante waarde bezat, bij de handel in edelmetalen ook wel als gewicht werd gebruikt. Anders gezegd; bij de handel in edelmetaal drukte men de massa vaak uit in de massa van bekende gouden of zilveren munten. De naamsovereenkomst van meerdere in de Nederlanden gebruikte Trooise massa-eenheden ten behoeve van de massabepaling van goud en zilver, zoals pond, mark, engels en aas, met munten ligt daarom voor de hand. Troois gewicht; de oorsprong Het Troois gewicht is van Franse origine en is vernoemd naar de stad Troyes in de landstreek Champagne, in het noordoosten van Frankrijk. Troyes was één van de steden waar gedurende de hoge middeleeuwen (ca. 1150-1350) de jaarmarkten van Champagne werden gehouden. Het was één van de bekendste internationale marktcentra met jaarmarkten van Europese betekenis. De stad Troyes kende daardoor toen een grote economische bloei. Aan de handelsgewichten van Troyes werd destijds een hoge nauwkeurigheid toegeschreven. Waarschijnlijk werd daarom de benaming Troois (in het Engels Troy) later voor veel precisiegewichten toegepast. Op de Trooise gewichten werd, ter onderscheiding van de reguliere, minder nauwkeurig gejusteerde handelsgewichten, meestal een Franse c.q. Trooise lelie, ook wel fleur-de- lys of fleur-de-lis genoemd, afgeslagen. Troois gewicht; het Frans Troois gewicht Ontstond het Parijse mark c.q. het Frans Troois mark uit het Romeins pond c.q. het pond van Karel de Grote? In het verleden is wel de vraag gesteld of er een relatie bestaat tussen het Parijse mark c.q. het Frans Troois mark en het Romeins pond enerzijds en het pond van Karel de Grote c.q. het Karolingisch pond anderzijds. K. M. C. Zevenboom vermeldt in het boek De gewichten die voor 1820 te Amsterdam werden gebruikt en de ijkmerken die daarop worden aangetroffen op blz. 46 dat het Troois gewicht, net als het Keuls gewicht, waarschijnlijk afstamt van het Romeinse pond. Noot Karel de Grote (742-814), Koning der Franken, regeerde van 768 tot 814. In het boek Nederlandse gewichten staat op blz. 19 dat de relatie tussen het Troois gewicht en de oudere gewichten niet aan te tonen zou zijn. Andere primaire bronnen vermelden dat de relatie tussen het Troois gewicht en de oudere gewichten slechts fragmentarisch aan te tonen is. Desondanks wordt hieronder toch een poging gedaan de afstamming van het Frans Troois gewicht te schetsen. Daarbij is onder meer gebruik gemaakt van; 1 Ghyssens Joseph (1986) Quelques mesures de poids du moyen-âge pour l’or et l’argent uit de Revue Belge de Numismatique 1986, blz. 55 t/m 82. 2 Bulletin du cercle d’études numismatiques, volume 42 no. 1 Janvier-avril 2005 door Jean Elsen, getiteld Le système ponderal romano-byzantin (fin 3e siècle - fin 8e siècle) blz. 101 t/m 113. Het Romeins pond (327,467 gram / 327,45 gram) Volgens Nederlandse gewichten uit 1970 blz. 25 stamt het Romeinse pond af van de Babylonische mina; 1 Babylonische Mina = 491,2 gram. 1 Romeins pond = 12 ons = 2/3 Babylonische Mina = 2/3 x 491,2 gram = 327,466666667 gram = 327,467 gram. 1 Romeins ons = 327,466666667 gram / 12 = 27,288888889 gram = 27,289 gram. Volgens de verhandeling Over de standaarden van het Keulsch, Engelsch, Fransch, Hollandsch Trooisch, Amsterdamsch en Brabantsch gewicht van de 13e tot het begin der 19e eeuw, door J.G. Berck uit NATUUR en MENSCH populair geïllustreerd maandblad voortzetting van DE NATUUR, onder redactie van: Dr. Z. Kamerling Privaat-Docent aan de Rijksuniv. te Leiden, blz. 18 geldt; 1 Romeins pond = 12 ons = 327,45 gram. 1 Romeins ons = 327,45 gram / 12 = 27,287500000 gram = 27,288 gram. Noot Bij de verdere berekeningen hanteren we voor de massa van het Romeins pond 327,467 gram / 327,45 gram, wetend dat andere bronnen, waaronder de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) op blz. 230, voor het Romeins pond een massa vermeldt van 324,0 gram…………………. Berekening van het Troois pond op basis van het Karolingisch pond van 367,129 gram volgens J.G. Berck blz. 21. Het Karolingisch pond (367,129 gram) J.G. Berck vermeld op blz. 18 in zijn verhandeling Over de standaarden van het Keulsch, Engelsch, Fransch, Hollandsch Trooisch, Amsterdamsch en Brabantsch gewicht van de 13e tot het begin der 19e eeuw (1931); “In Frankrijk was onder de eerste koningen het Romeins pond van 12 ons (327,45 gram) in gebruik. Omstreeks 789 voerde Karel de Groote een nieuw pond in, dat ongeveer 1 1/2 Romeinsch ons zwaarder was en dat verdeeld was in 12 ons of 20 sols à 12 deniers.” Conform de massa’s van het Romeins pond en het ons volgens J.G. Berck blz. 18 en de daar vermelde berekening geldt; 1 Romeins pond = 12 ons = 327,45 gram. 1 Romeins ons = 327,45 gram / 12 = 27,287500000 gram = 27,288 gram. 1 Karolingisch pond = 12 ons = 1 Romeins pond + ca. 1,5 Romeins ons 1 Karolingisch pond = 327,45 gram + (ca. 1,5 x 27,288 gram = 40,932000000 gram) = ca. 368,382000000 gram = ca. 368,382 gram. 1 Karolingisch ons = ca. 368,382000000 gram / 12 = ca. 30,698500000 gram = ca. 30,699 gram. Anders berekend; 1 Karolingisch pond = ca. 13,5 Romeins ons = ca. 13,5 x 27,288 gram = ca. 368,388000000 gram = ca. 368,388 gram. Conform de massa’s van het Romeins pond en het ons op basis van de Babylonische mina volgens Nederlandse gewichten blz. 25 en de berekening volgens J.G. Berck blz. 18 geldt; 1 Romeins pond = 12 ons = 2/3 Babylonische Mina = 2/3 x 491,2 gram = 327,466666667 gram = 327,467 gram. 1 Romeins ons = 327,466666667 gram / 12 = 27,288888889 gram = 27,289 gram. 1 Karolingisch pond = 12 ons = 1 Romeins pond + ca. 1,5 Romeins ons. 1 Karolingisch pond = 327,467 gram + (ca. 1,5 x 27,289 gram = 40,933500000 gram) = ca. 368,400500000 gram = ca. 368,401 gram. 1 Karolingisch ons = ca. 368,400500000 gram / 12 = ca. 30,700041667 gram = ca. 30,700 gram. Het Karolingische pond werd ook wel gelijk gesteld met 15 Romeins ons = 409,320 gram. Bij de munthervorming van Karel de Grote vlak na 790 moesten er voortaan 240 penningen uit een pond geslagen worden. Hiermee werd het pond onderverdeeld in 20 schellingen van 12 penningen. Nederlandse gewichten vermeldt op blz. 19 en 25 voor het Karolingisch pond een massa van 15 Romeins ons = 15 x 27,288 gram = 409,320000000 gram = 409,320 gram. J.G. Berck vermeldt op blz. 21 een exactere massa van het Karolingisch pond; 1 Karolingisch pond = 12 ons = 367,129 gram. 1 Karolingisch ons = 367,129 gram / 12 = 30,594083333 gram = 30,594 gram. Wat is nu de correcte massa van het Karolingisch pond voor de berekening van het Frans Trooise mark? Voor de massa van het Karolingisch pond zal verder de massawaarde van 367,129 gram gehanteerd worden, omdat met de massa van het Karolingisch pond van 367,129 gram conform J.G. Berck blz. 21 de berekening van de massa van het Frans Troois mark sluitend is. Met de massa van 409,320 gram volgens Nederlandse gewichten blz. 19, 25 en andere bronnen is dat echter niet het geval. Bovendien vermeld de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) op blz. 250; 1 marc de France = 244,752923300 gram = 2/3 Karolingisch pond, hieruit volgt; 1 Karolingisch pond = 3 x 244,752923300 / 2 = 367,129384950 gram. Op 07-02-2018 werd daarnaast met de numismaticus Theo Nissen telefonisch besproken dat het Karolingisch pond zich in de loop der tijd waarschijnlijk moet hebben ontwikkeld, waardoor een exacte metrieke waarde van het Karolingisch pond niet expliciet bekend c.q. te geven is. De metrieke massawaarde van het Karolingisch pond zou wellicht niet alleen in diverse perioden verschillend geweest kunnen zijn, maar die massa zou bovendien ook in diverse gebieden van het grote Frankische Rijk van Karel de Grote misschien nog wel afwijkend geweest kunnen zijn. In de hieronder genoemde punten worden daarover een aantal overwegingen verwoord. Punt 1 De massa van het Karolingisch pond van 409,320 gram komt niet overeen met de massa van 367,129 gram volgens J.G. Berck blz. 21, waarmee de berekening van de massa van het Frans Troois mark en het Frans Troois pond sluitend is. Volgens de numismaticus Theo Nissen kan men zich naast dit alles afvragen of de link van het Karolingische pond met de 15 Romeins ons niet wat kunstmatig is gezocht, alsof dit ooit een bewuste keuze in het verleden zou zijn geweest. Punt 2 Het poids de marc van Philips I zou met de massawaarde van het Karolingisch pond van 409,32 gram, en conform de berekeningsmethode van J.G. Berck op blz. 18 een massa bezitten van; 1 poids marc van Philips I = 8 ons van het Karolingisch pond = 8/12 x 409,320 gram = 272,880000000 gram of 1 poids de marc van Philips I = 2/3 van het Karolingisch pond = 2/3 x 409,320 gram = 272,880000000 = 272,880 gram. De berekende massa van 272,880 gram komt niet overeen met de hierna berekende massawaarden van; 1e Het poids de marc van Philips I (244,753 gram), berekend op basis van het Karolingisch pond van 367,129 gram. 2e Het Parijse mark van Jan II (244,752900000 gram), gejusteerd naar de standaard van Karel de Grote c.q. gerelateerd aan de Pile de Charlemagne. 3e Het Frans Troois mark (244,752923300 gram) volgens de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) blz. 221 en 250. De massa van het Karolingisch pond van 409,320 gram is gebaseerd op een massa van 15 Romeinse ons van 27,288 gram op basis van een Romeins pond van 327,45 gram. Dit terwijl voor het Romeins pond ook de volgende massawaarden worden genoemd…………… 1e Volgens Nederlandse gewichten blz. 25; 1 Romeins pond = 2/3 Babylonische Mina = 2/3 x 491,2 gram = 327,466666667 gram = 327,467 gram De waarde van 1 Karolingisch pond zou op basis daarvan zijn; 1 Karolingisch pond = 15 Romeinse ons = 327,467 gram / 12 x 15 = 27,289 gram x 15 = 409,335 gram 2e Volgens andere bronnen, waaronder de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) op blz. 230; 1 Romeins pond = 324,0 gram De waarde voor 1 Karolingisch pond zou op basis daarvan zijn; 1 Karolingisch pond = 15 Romeinse ons = 324,0 gram / 12 x 15 = 27,0 gram x 15 = 405,0 gram Tegenover de massaberekening conform Nederlandse gewichten blz. 25 (1 Karolingisch pond = 15 Romeins ons = 15 x 27,288 gram = 409,32 gram) staat verder nog de massaberekening van J.G. Berck blz. 18 (1 Karolingisch pond = ca. 13,5 Romeins ons = ca. 13,5 x 27,288 gram = 368,388 gram). Dit conform de op blz. 25 van Nederlandse gewichten genoemde massa van het Romeins ons van 27,288 gram. Dit conform de op blz. 18 van de verhandeling van J.G. Berck genoemde massa van het Romeins ons van 27,288 gram, op basis van het Romeins pond van 327,45 gram. Nederlandse gewichten vermeld op blz. 25 verder een massa van het Romeins ons op basis van de Babylonische mina van 27,289 gram, dan geldt; 1 Karolingisch pond = ca. 13,5 Romeins ons = ca. 13,5 x 27,289 gram = ca. 368,401500000 gram = ca. 368,402 gram. De berekende massawaarden voor 1 Karolingisch pond van 368,388 gram en 368,402 gram liggen kort in de buurt van de gehanteerde massa van 367,129 gram voor 1 Karolingisch pond van volgens J.G. Berck op blz. 21. Daarmee kunnen er dus zeker kanttekeningen geplaatst worden bij hetgeen in Nederlandse gewichten op blz. 25 staat; 1 pond Karel de Grote = 15 Romeins ons = 15 x 27,288 gram = 409,320000000 gram = 409,320 gram. Het poids de marc van Philips I (244,753 gram) J.G. Berck vermeld op blz. 18 in zijn verhandeling Over de standaarden van het Keulsch, Engelsch, Fransch, Hollandsch Trooisch, Amsterdamsch en Brabantsch gewicht van de 13e tot het begin der 19e eeuw (1931); “Tusschen de jaren 1076 en 1093 voerde Philips I het markgewicht (poids de marc) in en maakte het mark gelijk aan 8 ons of 2/3 van het pond van Karel den Groote.” Noot Philips I (1052-1108), Koning van Frankrijk, regeerde van 1060-1108. Dus geldt volgens J.G. Berck blz. 18 voor het poids de marc dat Philips I tussen 1076 en 1093 invoerde; 1 poids de marc van Philips I = 8 ons van het Karolingisch pond = 8/12 x 367,129 gram = 244,752666667 gram = 244,753 gram. 1 poids de marc van Philips I = 2/3 van het Karolingisch pond = 2/3 x 367,129 gram = 244,752666667 gram = 244,753 gram. 1 pond van Philips I = 244,752666667 gram x 2 = 489,505333334 gram = 489,505 gram. Het Parijse mark van Jan II (244,752900000 gram) J.G. Berck vermeld verder op blz. 18 in zijn verhandeling Over de standaarden van het Keulsch, Engelsch, Fransch, Hollandsch Trooisch, Amsterdamsch en Brabantsch gewicht van de 13e tot het begin der 19e eeuw (1931); “In 1350 stelde Jan II een pond van 16 ons vast en maakte dit gelijk aan 2 mark. Dit pond werd gejusteerd naar den standaard van het pond van Karel den Groote, welke destijds naar het schijnt nog aanwezig was. Als standaard van dit nieuwe pond werd vervaardigd een pijlgewicht van 50 mark, verdeeld in één stuk van 20 mark en één van 30 mark, dat verder onderverdeeld was in stukken van 14; 8; 4; 2 en 1 mark, 4; 2; 1 en 1/2 ons en twee stukken ieder van 1/4 ons. Deze standaard, bekend onder den naam la Pile de Charlemagne, zorgvuldig in de Munt te Parijs bewaard, was in 1789 nog de prototype van de eenheid van gewicht in Frankrijk, en door Tillet is bewezen, dat hij in die 4 1/2 eeuw geen verandering heeft ondergaan.” Noot Jan II (1319-1364), Koning van Frankrijk, regeerde van 1350 tot 1364. Het bovenstaande vermeldt in feite; 1 Parijs pond van Jan II = 2 mark = 16 ons = 1 pond dat werd gejusteerd naar de standaard van Karel de Grote. De standaard van het Parijs pond van Jan II werd een gewicht van 25 pond ofwel 50 mark, de Pile de Charlemagne. In 1789 was de Pile de Charlemagne, na bijna 4 1/2 eeuw nog de standaard van gewicht in Frankrijk. De standaard van het Frans Troois gewicht is dus de Pile de Charlemagne (vrij vertaald; de stapel van Karel de Grote). In 2015 werd de Pile de Charlemagne bewaard in het Conservatoire National des Arts et Métiers (CNAM) te Parijs. Volgens de wegingen van Le Fèvre Gineau, aan wie de bepaling van de massa van het kilogram werd opgedragen, bedraagt de massa van de Pile de Charlemagne van 50 Frans Trooise mark = 12237,645 gram, dus geldt; 1 Parijse mark van Jan II = 1 Frans Trooise mark = 12237,645 gram / 50 = 244,752900000 gram = 244,753 gram. 1 Parijs pond van Jan II = 1 Frans Trooise pond = 12237,645 gram / 25 = 489,505800000 gram = 489,506 gram. Joseph Ghyssens geeft in zijn artikel Quelques mesures de poids du moyen-âge pour l’or et l’argent uit de Revue Belge de Numismatique 1986, blz. 55 t/m 82 op blz. 56 voor de massa van de Pile de Charlemagne aan; Pile de Charlemagne = 12237,642900000 gram, dus 1/50 Pile de Charlemagne = 244,752858000 = 244,753 gram Het Frans Troois mark volgens Doursther (244,752923300 gram) In de Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays; door Horace Doursther (1976) worden op de bladzijden 221 en 250 de metrieke massawaarden van het Frans Troois pond en het Frans Trooise mark zeer nauwkeurig weergegeven; 1 Frans Trooise mark = 244,752923300 gram = 244,753 gram. 1 Frans Troois pond = 489,505846600 gram = 489,506 gram. Op basis van die massawaarden is de onderverdeling van het Frans Troois pond samengesteld. De onderverdeling van het Frans Troois pond 1 pond=2 mark=16 ons=128 gros=320 esterlin=384 denier=640 maille=1280 félin= 9216 grain=221184 prime=10240 aas=489,505846600 gram 1/2 pond=1 mark=8 ons=64 gros=160 esterlin=192 denier=320 maille=640 félin= 4608 grain=110592 prime=5120 aas=244,752923300 gram 1/4 pond=1/2 mark=4 ons=32 gros=80 esterlin=96 denier=160 maille=320 félin= 2304 grain=55296 prime=2560 aas=122,376461650 gram 1/8 pond=1/4 mark=2 ons=16 gros=40 esterlin=48 denier=80 maille=160 félin= 1152 grain=27648 prime=1280 aas=61,188230825 gram 1/16 pond=1/8 mark=1 ons=8 gros=20 esterlin=24 denier=40 maille=80 félin= 576 grain=13824 prime=640 aas=30,594115413 gram 1/32 pond=1/16 mark=1/2 ons=4 gros=10 esterlin=12 denier=20 maille=40 félin= 288 grain=6912 prime=320 aas=15,297057706 gram 1/64 pond=1/32 mark=1/4 ons=2 gros=5 esterlin=6 denier=10 maille=20 félin= 144 grain=3456 prime=160 aas=7,648528853 gram 1/128 pond=1/64 mark=1/8 ons=1 gros=5/2 esterlin=3 denier=5 maille=10 félin= 72 grain=1728 prime=80 aas=3,824264427 gram 1/256 pond=1/128 mark=1/16 ons=1/2 gros=5/4 esterlin=3/2 denier=5/2 maille=5 félin= 36 grain=864 prime=40 aas=1,912132213 gram 1/320 pond=1/160 mark=1/20 ons=2/5 gros=1 esterlin=6/5 denier=2 maille=4 félin= 144/5 grain=3456/5 prime=32 aas=1,529705771 gram 1/384 pond=1/192 mark=1/24 ons=1/3 gros=5/6 esterlin=1 denier=5/3 maille=10/3 félin= 24 grain=576 prime=1,274754809 gram 1/640 pond=1/320 mark=1/40 ons=1/5 gros=1/2 esterlin=3/5 denier=1 maille=2 félin= 72/5 grain=1728/5 prime=16 aas=0,764852885 gram 1/1280 pond=1/640 mark=1/80 ons=1/10 gros=1/4 esterlin=3/10 denier=1/2 maille=1 félin= 36/5 grain=864/5 prime=8 aas=0,382426443 gram 1/2560 pond=1/1280 mark=1/160 ons=1/20 gros=1/8 esterlin=3/20 denier=1/4 maille=1/2 félin= 18/5 grain=432/5 prime=4 aas=0,191213221 gram 1/5120 pond=1/2560 mark=1/320 ons=1/40 gros=1/16 esterlin=3/40 denier=1/8 maille=1/4 félin= 9/5 grain=216/5 prime=2 aas=0,095606611 gram 1/9216 pond=1/4608 mark=1/576 ons=1/72 gros=5/144 esterlin=3/72 denier= 5/72 maille=5/36 félin= 1 grain=24 prime=0,053114784 gram 1/10240 pond=1/5120 mark=1/640 ons=1/80 gros=1/32 esterlin=3/80 denier=1/16 maille=1/8 félin= 9/10 grain=108/5 prime=1 aas=0,047803305 gram 1/221184 pond=1/110592 mark=1/13824 ons=1/1728 gros=5/3456 esterlin=1/576 denier=5/1728 maille=5/864 félin= 1/24 grain=1 prime=0,002213116 gram Tevens geldt; 1 esterlin = 1 engels = 4 félin of vierling = 8 trooisken =16 deusken = 32 aas 1 gros = 1 drachme 1 denier = 1 scrupule 1 prime = 1 carobe Bij de wetten van 18 germinal an III (07-04-1795) en 19 frimaire an VIII (10-12-1799) zijn de oude maten en gewichten in Frankrijk afgeschaft. De invoering van het metriek stelsel als enig maten- en gewichtenstelsel vond in Frankrijk echter pas met ingang van 01-01-1840 plaats op basis van de wet van 07-07-1837. Voorbehoud met betrekking tot de term Troois gewicht of Troois pond in de Nederlanden De Verhandeling over volmaakte maaten en gewigten door J.H. van Swinden, 1802 vermeldt op blz. 409; “Intussen blykt het dat ons Trooisch Gewigt met den Slaaper te Brussel verschilt, en dat derhalven sommigen te onrecht zeggen dat het Hollandsch Trooisch Gewigt met het Brusselsche overeenkomt.” De heer Theo Nissen vermeldt in het artikel Het aasgewicht, in Meten en Wegen, december 2017, op blz. 4292 en 4293; “Wanneer in de literatuur het zogenaamde troois pond wordt genoemd, gaat men vaak voetstoots uit van het Amsterdams of Hollands troois pond van 492,168 gram, (Noot H. Tieleman: 492,167720000 gram) zelfs bij het begin van de 16e eeuw. Dit is niet juist, of hoeft niet juist te zijn. In ieder geval is zeker dat voor monetaire zaken tot 1586 het troois pond van 489,506 gram (Noot H. Tieleman: het Frans Troois pond van 489,505846600 gram) voorgeschreven is geweest. Het zwaartepunt van de economie en muntwezen lag (Noot H. Tieleman: vóór 1586) in het zuiden. Na de val van Antwerpen en de afsluiting van de Westerschelde in 1585 bleef het noorden nog enige tijd een zuidelijke oriëntatie houden door de migratie van deskundigheid en kapitaal van zuid naar noord. Het plakkaat van Leicester in 1586 spreekt van een Nederlands troois mark en van regelgeving van Karel V en Philips II. Dit kan duiden op zowel het zuidelijke als op het noordelijke troois pond. Daarnaast mochten ook munten op Rijks voet worden geslagen. Met andere woorden: de Hollandse/Amsterdamse invloed op het provinciale muntwezen is een groeiproces geweest met zeker een overgangsperiode waarin niet alle Nederlandse gewesten eenduidig (Noot H. Tieleman: en gelijktijdig) dezelfde standaard hanteerden. Mijns inziens kan pas na 1630 definitief worden gesproken van een geünificeerd gewichtenstelsel.” In de Nederlanden verdrong het Frans Troois gewicht (1 pond = 489,505846600 gram, 1 mark = 244,752923300 gram) rond 1500 onder Bourgondische invloed steeds meer het Keulse gewicht (1 pond = 467,710 gram, 1 mark = 233,855 gram). Het Hollands Troois gewicht (1 pond is 492,167720000 gram, 1 mark = 246,083860000 gram) raakte zeer waarschijnlijk pas rond 1600 algemeen in zwang en er kan in de Noordelijke Nederlanden pas na 1630 definitief worden gesproken van een geünificeerd gewichtenstelsel. Deze redenering komt zeker met een aantal inmiddels vergaarde feiten overeen……. In de literatuur worden het Frans en het Hollands Troois gewicht echter nog wel eens met elkaar verward, onder meer bij Van der Chijs,1854: blz. 311. Het gebruik van Trooise gewichten voor de goud- en zilverweging in de Nederlanden Grote betalingen c.q. betalingen van kostbare zaken werden in vroeger tijden met gouden en zilveren munten verricht. Munten vertoonden na de aanmunting, omdat ze met de hand werden vervaardigd, zowel in gehalte alsook in massa nogal wat onderlinge verschillen. Daarnaast waren de munten vaak decennialang in omloop zodat ze, door onder meer het reizen te paard en/of per koets, aan veel slijtage werden blootgesteld. Uit winstbejag werden ze ook veelvuldig gesnoeid. Dat alles had tot gevolg dat de muntmassa vaak lager was dan die behoorde te zijn. Voor geldwisselaars en kooplieden was het daarom noodzakelijk om, ter controle, de massa van elke losse munt te kunnen bepalen. Bankiershuizen en geldwisselkantoren verspreidden zich na de 13e eeuw geleidelijk vanuit Italië over de financiële centra van heel Europa. Zij verhandelden zowel ongemunt als gemunt goud en zilver van verschillend gehalte. Met behulp van toetsnaalden en een toetssteen was men in staat het gehalte te controleren. Bankiers en geldwisselaars dienden in verband met de geldhandel te beschikken over de massa- en gehaltegegevens van de talloze in omloop zijnde munten. Aan het eind van de 15e eeuw verschenen dan ook de eerste gedrukte en geïllustreerde ordonnanties, tarieven en manualen, waarin van de vele internationaal gangbare, in omloop zijnde gouden en zilveren munten niet alleen de geldswaarde, maar ook het gehalte en de juiste massa vermeld stonden. In ons land werden in Wisselbanken, banken, munthuizen en in de goud- en zilverhandel door geldwisselaars, goudsmeden en juweliers voor de massabepaling van goud en zilver Trooise gewichten gebruikt. Men hanteerde niet alleen Trooise bankgewichten voor het wegen van vastgestelde partijen gouden en zilveren munten uit de omloop, meestal samen met de muntzak, het label en de zegel, maar daarnaast ook aparte Trooise gewichten voor het wegen van ongemunt edelmetaal. Met Trooise gewichten werden ook andere waardevolle zaken zoals specerijen, dure kleurstoffen (verfstoffen of pigmenten) en medicamenten afgewogen. Het Troois gewicht werd namelijk, zij het met een andere onderverdeling, ook als (voormetriek) medicinaal gewicht gebruikt. Het voormetrieke medicinale pond kende een onderverdeling in 12 Troois ons terwijl het Hollands Troois pond in 16 Troois ons werd verdeeld. J.H. van Swinden schrijft in zijn boek Onderrigt over het gewigt, de gehalte en den prijs van Goud en zilver, naar de Fransche en Hollandsche wetten en gebruiken uit 1811 over het Troois gewicht; “Het Trooisch gewigt, naar de Stad Troije, in Champagne, genoemd, is, zederd overoude tijden, hier te Lande bij het Muntwezen, en in den handel van Goud en Zilver in gebruik.” “De Heer Le Fèvre Gineau, wijlen de Heer Aeneae en ik, wij hebben gezamentlijk, te Parijs, de nodige proeven genomen, om het Trooisch gewigt met de kilogramme te vergelijken. Ik had mij, ten dien einde, vóór mijn vertrek naar Parijs, met een pond Trooisch gewigt voorzien, met de uiterste naauwkeurigheid voor mij vervaardigd door den Heer Nagel, IJker en Justeermeester Generaal der Trooische gewigten hier te Lande, en wel naar den dormant of slaper, onder hem berustende, en naar welken men zich, zederd meer dan een Eeuw, in het Muntwezen bedient. Ik heb, na mijne terugkomst uit Parijs, dat schoone stuk weder, met den Heer Nagel, tegen den zelfden dormant vergeleken, en bevonden dat het daar mede even naauwkeurig als te voren overeenkwam: zo dat hetzelve niets door de reis geleden heeft. Wij hebben dan, door een midden-getal uit zeer veele proeven, die alle tot in de millioenste deelen met elkanderen overeenkwamen, bevonden, dat het pond Trooisch gewigt, gelijk staat met 492 grammes, 167 milligrammes, en 72/100 van ééne milligramme.” Zo gold, conform hetgeen J.H. van Swinden in 1811 aangaf; 1 Hollands Troois pond = 2 Troois mark = 16 Troois ons = 492,167720000 gram. Verder gold; 1 (voormetriek) medicinaal pond = 3/4 Troois pond = 1,5 mark = 12 ons = 3/4 x 492,167720000 gram = 369,125790000 gram = 369,126 gram. De onderverdeling van het Hollands Troois pond 1 pond=2 mark=16 ons=32 lood=320 engels=1280 vierling=2560 trooiske= 5120 deuske=10240 aas=492,167720000 gram 1/2 pond=1 mark=8 ons=16 lood=160 engels=640 vierling=1280 trooiske= 2560 deuske=5120 aas=246,083860000 gram 1/4 pond=1/2 mark=4 ons=8 lood=80 engels=320 vierling=640 trooiske= 1280 deuske=2560 aas=123,041930000 gram 1/8 pond=1/4 mark=2 ons=4 lood=40 engels=160 vierling=320 trooiske= 640 deuske=1280 aas=61,520965000 gram 1/16 pond=1/8 mark=1 ons=2 lood=20 engels=80 vierling=160 trooiske= 320 deuske=640 aas=30,760482500 gram 1/32 pond=1/16 mark=1/2 ons=1 lood=10 engels=40 vierling=80 trooiske= 160 deuske=320 aas=15,380241250 gram 1/64 pond=1/32 mark=1/4 ons=1/2 lood=5 engels=20 vierling=40 trooiske= 80 deuske=160 aas=7,690120625 gram 1/128 pond=1/64 mark=1/8 ons=1/4 lood=2,5 engels=10 vierling=20 trooiske= 40 deuske=80 aas=3,845060313 gram 1/256 pond=1/128 mark=1/16 ons=1/8 lood=1,25 engels=5 vierling=10 trooiske= 20 deuske=40 aas=1,922530156 gram 1/320 pond=1/160 mark=1/20 ons=1/10 lood=1 engels=4 vierling=8 trooiske= 16 deuske=32 aas=1,538024125 gram 1/640 pond=1/320 mark=1/40 ons=1/20 lood=1/2 engels=2 vierling=4 trooiske= 8 deuske=16 aas=0,769012063 gram 1/1280 pond=1/640 mark=1/80 ons=1/40 lood=1/4 engels=1 vierling=2 trooiske= 4 deuske=8 aas=0,384506031 gram 1/2560 pond=1/1280 mark=1/160 ons=1/80 lood=1/8 engels=1/2 vierling=1 trooiske= 2 deuske=4 aas=0,192253016 gram 1/5120 pond=1/2560 mark=1/320 ons=1/160 lood=1/16 engels =1/4 vierling=1/2 trooiske= 1 deuske=2 aas=0,096126508 gram 1/10240 pond=1/5120 mark=1/640 ons=1/320 lood=1/32 engels=1/8 vierling=1/4 trooiske= 1/2 deuske=1 aas=0,048063254 gram Nederlandse Trooise gewichten dateren van vóór 1820. Het Troois gewicht werd op basis van de IJkwet van 21-08-1816 (Staatsblad 34) immers op 01-01-1820 in hetVerenigd Koninkrijk der Nederlanden afgeschaft. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden is de in de geschiedschrijving gangbare term voor het Koninkrijk der Nederlanden van 1815 tot 1830, de periode waarin het huidige België en Nederland één staat vormden onder koning Willem I. In Groot-Brittannië wordt de benaming Troy weights nog steeds gebruik voor de precisiegewichten waarmee goud en zilver wordt gewogen. Foto: Webmuseum goudenzilverweging.nl
