Vijf toetsnaalden voor goud, gemerkt met verschillende gehalteaanduidingen Vier toetsnaalden zijn uit messing en één toetsnaald is uit roodkoper vervaardigd In feite zijn het messing staafjes c.q. één roodkoperen staafje waaraan stukjes goud van verschillend, nauwkeurig bekend, gehalte zijn gesoldeerd De geschatte massa van het in de uiteinden van de toetsnaalden verwerkte goud is 7-9 gram De toetsnaalden waren ooit eigendom van de heer H. (Hemko) van der Zwaag toen hij hoofdessaieur van de Dienst van de Waarborg te Utrecht was Ze zijn dus afkomstig uit het in 1986 opgeheven Kantoor van Waarborg te Utrecht Meer gegevens over de heer H. van der Zwaag zijn te vinden onder Bijzonderheden
De toetsnaalden werden gebruikt bij het toetsten van gouden objecten, met andere woorden bij het bepalen van het goudgehalte van een object
Toetsnaald 750 D 3/4 W Het opschrift 750 D 3/4 W De aanduiding 750 D 3/4 W staat voor 750 duizendste 3/4 wit, hetgeen betekent dat de legering voor 750 duizendste deel uit puur goud bestaat Een goudgehalte van 750 duizendste wordt ook aangeduid als een gehalte van 18 karaat De bijzet, het bijgevoegde materiaal anders dan zuiver goud, van in dit geval het 250 duizendste deel bestaat voor 3/4 uit wit metaal (= zilver of een ander wit metaal) en voor 1/4 deel uit koper Een dergelijke verfijning van de bijzet vond vermoedelijk pas na 1800 plaats, pas toen werd er met verschillende bijzetten gewerkt, daarvoor was de bijzet altijd hetzelfde De hoofdletter U staat niet voor het Kantoor van Waarborg Utrecht, immers de hoofdletter U komt in de lijst van Kantoren van Waarborg niet voor, het Kantoor van Waarborg te Utrecht kende de hoofdletter B Vermoedelijk staat de hoofdletter U voor de Munt te Utrecht Het merk boven de letter U, de gekalligrafeerde letter G in een ovaal stempelveld, is het merk van de essayeur Henri Frédéric Joseph Güppertz Hij was tussen 1897 en 1911, eerst in Groningen en later in Den Bosch, als essayeur werkzaam Het vermoeden bestaat dat de toetsnaald door H.F.J. Güppertz in Groningen is aangekocht In 1908 en in 1910 woonde hij in ’s-Hertogenbosch op het adres Hinthamerstraat 216, in het pand dat ook bekend is onder de naam “De blauwe (groene) Hand” Het merk met de naar links zwemmende vis in een ovaal stempelveld, op de overgang van het roodkoper naar het goud, is het is het keurmerk van de muntmeester van de Munt te Utrecht c.q. het muntmeesterteken van Dr. J.W.A. van Hengel Hij was de eerste muntmeester onder koningin Juliana en bekleedde die functie van 1945-1969 Het merk van muntmeester Dr. J.W.A. van Hengel op deze toetsnaald is als volgt te verklaren Er bestonden namelijk twee soorten toetsnaalden; a. Speciaal door de Munt te Utrecht vervaardigde toetsnaalden, de Munt was de toezichthouder van alle Kantoren van Waarborg b. Door de Waarborg vervaardigde toetsnaalden, die komen het meest voor De toetsnaald stamt, vanwege het essayeurmerk van H.F.J. Güppertz, uit de periode 1897-1911 Hoe is te verklaren dat daarop het muntmeesterteken (de vis) van Dr. J.W.A. van Hengel, die werkzaam was gedurende de periode 1945-1969, en de letter U van de Munt te Utrecht zijn aangebracht? Vermoedelijk is het goud in de periode 1945-1969 door de Munt te Utrecht vervangen Is dat er wellicht ook de oorzaak van dat de toetsnaald erg kort is? De lengte van de toetsnaald is 80 mm Toetsnaald 748 M De aanduiding 748 M staat voor 748 duizendste, hetgeen betekent dat de legering voor 748 duizendste deel uit puur goud bestaat Een goudgehalte van 748 duizendste is een iets lager gehalte dan 750 duizendste ofwel 18 karaat De letter M staat voor goud middenkleur De hoofdletter U staat niet voor het Kantoor van Waarborg Utrecht, immers de hoofdletter U komt in de lijst van Kantoren van Waarborg niet voor, het Kantoor van Waarborg te Utrecht kende de hoofdletter B Vermoedelijk staat de hoofdletter U voor de Munt te Utrecht De lengte van de toetsnaald is 104 mm Toetsnaald 582 De aanduiding 582 staat voor 582 duizendste, hetgeen betekent dat de legering voor 582 duizendste deel uit puur goud bestaat Een goudgehalte van 582 duizendste is een iets lager gehalte dan 585 duizendste ofwel 14 karaat De lengte van de toetsnaald is 102 mm Toetsnaald 383 De aanduiding 383 staat voor 383 duizendste, hetgeen betekent dat de legering voor 383 duizendste deel uit puur goud bestaat Een goudgehalte van 383 duizendste is een iets hoger gehalte dan 333 duizendste ofwel 8 karaat De lengte van de toetsnaald is 93 mm Toetsnaald 333 M De aanduiding 333 M staat voor 333 duizendste, hetgeen betekent dat de legering voor 333 duizendste deel uit puur goud bestaat Een goudgehalte van 333 duizendste wordt ook aangeduid als een gehalte van 8 karaat De letter M staat voor goud middenkleur De lengte van de toetsnaald is 92 mm
n.v.t.
H. van der Zwaag, hoofdessaieur van de Dienst van de Waarborg te Utrecht Hemko van der Zwaag (* 25-02-1931 te Baflo (Gron.) / † 28-03-2015 te Zeist). Hemko van der Zwaag werd op 20-06-1952 benoemd als surnumerair/jeugdig ambtenaar met vakexamen bij de Dienst van de Waarborg en de Belasting der gouden en zilveren werken te Utrecht. Vanaf 1956 was de naam Dienst van de Waarborg van platina, gouden en zilveren werken, kortweg de Dienst van de Waarborg/de waarborgkantoren genoemd. De rangen bij de Dienst van de Waarborg waren: hoofdessaieur (H.E.), essaieur (E.), adjunct-essaieurs (A.E.) en surnumerairs (jeugdig ambtenaar) met vakexamen (S.) Hemko van der Zwaag doorliep tijdens zijn lange carrière bij de Dienst van de Waarborg alle rangen: * in 1952, 1953 en 1954 Surnumerair/jeugdig ambtenaar met vakexamen te Utrecht. * in 1955 en 1956 Surnumerair/jeugdig ambtenaar met vakexamen te Den Haag. * in 1957 adjunct-essaieur te Leeuwarden. * in 1958, 1959 en 1960 essaieur te Leeuwarden. * in 1961 t/m 1972 essaieur te Utrecht. * vanaf 1973 tot in 1986 hoofdessaieur van de Dienst van de Waarborg te Utrecht. Het kantoor van de waarborg voor platina, gouden en zilveren werken te Utrecht bestond vanaf 1812 en werd in 1986 opgeheven. Tot aan de privatisering op 01-03-1987 berustte de Waarborg onder de Directie Verbruiksbelastingen van het Directoraat-generaal der Belastingen van het ministerie van Financiën. Vanaf 01-03-1987 is de minister van Economische Zaken politiek verantwoordelijk voor de Waarborg Platina, Goud, Zilver N.V. De privatisering van de Waarborg hield tegelijkertijd een centralisatie van de werkzaamheden in. Er is sindsdien één waarborgkantoor, dat te Gouda is gevestigd. Het directe toezicht op de buitengewone opsporingsambtenaren Waarborg Platina, Goud en Zilver berust dan ook bij het politiekorps Hollands-Midden in Gouda. In 1993 is Nederland toegetreden tot het op 15-11-1972 te Wenen tot stand gekomen Verdrag inzake onderzoek en stempeling van edelmetalen werken. Hemko van der Zwaag was in zijn werk heel erg consciëntieus. Hij stond voor zijn werk, was gedreven in het bewaken van de kwaliteit van goud en zilver en was integer. Bekend is dat hij vaker op antiekbeurzen ging kijken of alle goud- en zilverwerken goed gekeurd waren. Als dat niet het geval was nam hij de objecten in beslag om deze correct te keuren. Daarna kon de eigenaar na betaling van de keuringskosten zijn of haar bezittingen weer terug komen halen. Ook was Van der Zwaag een graag gezien en gewaardeerd lid van de Nederlandse Zilverclub, gerespecteerd om zijn kennis van zilver en vermaard om zijn gevoel voor herkomst en waardering van zilverwerk. Hemko was gepassioneerd collectioneur van antiek zilver met als specialiteit theeschepjes/theeduimen, hij had een enorme collectie boeken over zilver en een schreef daar zelf meerdere publicaties over, onder meer in de jaarboeken van de Nederlandse Zilverclub: ‘De Stavelij’. Voor het boek Valse zilvermerken in Nederland uit 1985, met 661 afbeeldingen van zilvermerken en 38 afbeeldingen van falsificaten, van de hand van K.A. Citroen leverde hij een aantal toen nog onbekende zilvermerken aan. Nadat het waarborgkantoor te Utrecht in 1986 was opgeheven richtte hij samen met zijn echtgenote het Adviesbureau van der Zwaag op dat zich met name toelegde op het uitvoeren van taxaties van goud en zilver voor verzekeringen en de verdeling van erfenissen. Gedurende zijn hele loopbaan deed Hemko van der Zwaag zijn werk met betrekking tot met name Nederlandse gouden en zilveren werken met veel passie, totdat hij op 65-jarige leeftijd met pensioen ging. Hij bleef echter nog actief, ook toen hij de leeftijd van 70 jaar al was gepasseerd. Daarna bouwde hij zijn werkzaamheden langzaam af en liet hij zich uitschrijven bij de Kamer van Koophandel.
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
