Lamelgewicht, feitelijk een dun messing plaatje
Gewicht ten behoeve van goud- en zilverweging
De fabrikant is Vincent Mousset uit Luik Gieten is in dit geval niet aan de orde, immers dergelijke lamelgewichten werden gepreegd Pregen noemde men ook wel stansen, (door)ponsen, stempelen of drevelen Pregen wil in dit geval zeggen; door middel van persen met een vorm en contravorm in een dunne messing plaat een model of patroon aanbrengen waardoor een verhoogd of verdiept reliëf in het metaal ontstaat
Het cijfer 5; dat staat voor 5 aas
Op basis van het Frans Troois pond; 5aas = 5 x 0,047803305 gram = 0,239016525 gram Op basis van het Hollands Troois pond; 5 aas = 5 x 0,048063254 gram = 0,240316270 gram
5 aas: 0,219 gram Het betreft waarschijnlijk een gewicht van 5 aas gebaseerd op het Frans Troois pond
Het prins-bisdom Luik Een hoogstift of prinsbisdom (Duits: Hochstift), is een term uit het Heilige Roomse Rijk waarmee tot in 1803 een bisdom aangeduid werd, waarin de prins-bisschop als soeverein vorst ook de wereldlijke macht uitoefende Destijds werd overigens ook gewoon van stift gesproken Hoogstiften waren Rijksstanden, ze hadden dus een zetel en een stem in de Rijksdag De Nederlanden kenden twee hoogstiften, het Sticht Utrecht van 1024-1528 en het prinsbisdom Luik Het hoogstift of prinsbisdom Luik was oorspronkelijk een bisdom waarover bisschop Notger in 980 van keizer Otto II van het Heilige Roomse Rijk de heerlijke rechten kreeg en dus naast de geestelijke macht ook de wereldlijke macht kon uitoefenen Vanaf dat ogenblik werd een deel van het bisdom Luik een prinsbisdom en genoot het immuniteit onder bescherming van de keizer, het was feitelijk een semizelfstandig land geworden Het ijkmerk van Vincent Mousset Op een aantal op het hout van muntgewichtdozen van Vincent Mousset geschreven teksten wordt gesproken over SA SERENISSIME EMINENCE, dus over uwe doorluchtige eminentie Daarmee wordt de prins-bisschop van Luik bedoeld, tussen 1744 en 1763 was dat Johan Theodoor van Beieren (München 03-09-1703 / Luik 27-01-1763) Hij was tevens bisschop van Regensburg en Freising Noot Uwe Eminentie, wat letterlijk vooraanstaandheid betekent en ontleend is aan het Latijnse werkwoord eminere, is in het protocol de titel van de leden van het College van Kardinalen, de prinsen van de katholieke kerk Zij behoren als leden van het College waaruit de Paus gekozen wordt volgens het gangbare protocol tot de kroonprinsen Deze titel, voluit Zijne Eminentie de Hoogwaardige Heer .... Kardinaal .... wordt sinds 10 juni 1630 gebruikt Toen werd vastgelegd dat ook bisschoppen Eminenties zouden zijn maar dat werd later vervangen door Excellentie en Monseigneur Vóór deze tijd was een kardinaal een "Illustrissimus" Een kardinaal blijft de titel zijn leven lang gebruiken, ook wanneer hij afgetreden is als Kardinaal-aartsbisschop Volgens Dénéraux Liégeois door H. Frère uit 1969 ijkte Vincent Mousset als ijkmeester van Luik de azen met het gekroonde wapenschild van Beieren, zonder de palmen aan weerszijden van het schild Het wapenschild van Beieren is spitsgeruit, oftewel met spitsruiten c.q. smalle hoge ruiten bedekt De spitsruiten in het wapen van Beieren lopen schuinlinks; van links boven naar rechts beneden Het gekroonde wapen op het gewicht is eveneens spitsgeruit, echter de spitsruiten lopen schuinrechts, van rechts boven naar links beneden Om een tweetal redenen ben ik van mening dat Vincent Mousset de gewichten niet ijkte met het gekroonde wapenschild van Beieren maar met een gekroond wapenschild met spitsruiten afkomstig uit het wapen van Johan Theodoor van Beieren, die prins-bisschop van Luik was van 1744-1763 Noot Het wapen van Johan Theodoor van Beieren is overigens identiek aan het gevierendeelde, gekroonde schild van Bavière-Palatinat (Beierse-Palts), met in kwartier 1 en 4 het wapen van Beieren (met spitsruiten die echter van rechts boven naar links beneden lopen in plaats van, zoals in het wapen van Beieren, van links boven naar rechts beneden) en in kwartier 2 en 3 het wapen van Palatinat (de leeuw) 1e reden In het artikel Luikse muntgewichten uit 1970 schrijft H. Frère; “De Luikse ajusteurs zijn niet talrijk, de oudste onder hen Vincent Mousset, afkomstig uit Parijs, was in 1745 te Luik gevestigd. Hij ontving in 1749 zijn privilege voor het maaksel van dukaten en na in 1752 ontslagen te zijn, installeerde hij zich te Brussel. Hij vestigde zich in Gerardrie aan de Torrentbrug en naar het schijnt in Pierreuse. Mousset ijkte zijn gewichten met een gevierendeeld en gekroond schild van Bavière-Palatinat (Beierse Palts) en zijn modelplaatjes met een gekroond schild van Beieren.” Frère vermeldt hier het wapen van Bavière-Palatinat (Beierse Palts), dat tevens het wapen was van Johan Theodoor van Beieren, de prins-bisschop van Luik van 1744-1763 Mijn opmerking dat Vincent Mousset de gewichten niet ijkte met het gekroonde wapenschild van Beieren maar met een gekroond wapenschild met spitsruiten afkomstig uit het wapen van Johan Theodoor van Beieren c.q. Bavière-Palatinat (Beierse-Palts) is hier dus eveneens van toepassing 2e reden Op meerdere op het hout van muntgewichtdozen van Vincent Mousset geschreven teksten is het wapen van Johan Theodoor van Beieren c.q. Bavière-Palatinat (Beierse Palts) afgebeeld 3e reden De opvolgers van Mousset, François Joseph Vandenberg en François Poissinger, waren vanaf 1752 tot 1763 samen de officiële ijkmeesters te Luik François Poissinger was afkomstig uit Beieren, en was sinds 1723 werkzaam aan het Hof van Beieren te München Van 1753-1757 was Poissinger kamerheer en tourneur (draaier) in dienst van de prins-bisschop van Luik Poissinger overleed te Luik in 1763 In 1764 werkte Vandenberg alleen, hij verhuisde daarna naar Rue des Soeurs de Hasque F.J. Vandenberg is overleden in 1768 Vandenberg en Poissinger merkten de gewichten met het gekroonde spitsgeruite wapenschild, met spitsruiten die schuinlinks lopen, van links boven naar rechts beneden, met de palmen aan weerszijden van het schild Die spitsruiten zijn naar mijn mening wel afkomstig uit het wapen van Beieren en niet uit het wapen van Johan Theodoor van Beieren c.q. Bavière-Palatinat (Beierse Palts) Bovendien voerde de opvolger van Johan Theodoor van Beieren, Karel Nicolaas Alexander d’Oultremont, als prins-bisschop van Luik van 1763-1771, een heel ander wapen…………… In bovenstaand betoog geldt als uitgangspunt dat de wisseling van het wapenschild na de ambtsperiode van Mousset met opzet plaatsvond Het zou natuurlijk ook kunnen dat de stempelsnijder niet goed heeft opgelet…………. Met dank aan Rio Holtman (www.muntgewicht.nl) en Rolf Laufkoetter (www.historische-apotheke.de) die dit ijkmerk voor me hebben gedetermineerd en me informatie over Vincent Mousset hebben verstrekt zodat ik de gegevens verder kon uitwerken
Het ijkmerk van Vincent Mousset
1x
Vincent Mousset was in 1749 een beëdigd balansen- en gewichtenmaker te Luik Dat blijkt uit één van de op het hout van muntgewichtdozen van Vincent Mousset geschreven teksten waarop staat; “Recht afgetrocken waeg en / gewicht maekt mr Vincent / Mousset woont tot Ludick / gesworn gewicht macker 1749” Vincent Mousset werd in Parijs geboren 1745 Mousset kwam in 1745 naar Luik en woonde “en Gérardrie, au Pont de Torrent et semble-t-il en Pierreuse” 1749 Hij ontving in 1749 voor 50 jaar het privilege van de prins-bisschop van Luik om muntgewichten te mogen maken 1749 - 1751 Mousset werd op 25-04-1749 officieel benoemd tot ijkmeester te Luik, en was werkzaam van 1749-1751 1751 Mousset nam geen genoegen met het privilege en begint alle soorten, min of meer goed gejusteerde, muntgewichten te verkopen Dat gaf aanleiding tot zijn ontslag c.q. de revocatie of intrekking van het privilege op 27-11-1751 1752 Een prinsbisschoppelijk decreet van 23-03-1752 verordonneerde dat het uithangbord boven de deur van Mousset, waarop stond dat hij goudbalansen en allerlei soorten Brabantse gewichten verkocht, verwijderd diende te worden Mousset vestigde zich in 1755 in Brussel Zijn opvolgers als ijkmeesters te Luik waren, vanaf 1752 tot 1763, François Poissinger en François-Joseph Vandenberg Poissinger overleed in 1763, in 1764 werkte Vandenberg alleen, hij is in 1768 overleden Uit de teksten en de afbeeldingen op vier op het hout van muntgewichtdozen van Vincent Mousset geschreven teksten, waarvan een aantal het wapen van Johan Theodoor van Beieren c.q. van Bavière-Palatinat (Beierse Palts) met de van rechts boven naar links beneden lopende spitsruiten tonen, is de volgende informatie over Mousset verkregen Mousset was werktuigbouwkundig ingenieur en woonde bij de Torentbrug in Luik Hij was uitvinder van en ontwikkelde machines en instrumenten ten behoeve van de natuurkunde, de wiskunde en andere kunsten en wetenschappen Bij privilege van zijne doorluchtige eminentie mocht hij alle soorten nauwkeurige c.q. zuivere goudschalen en balansen vervaardigen Als adres van Mousset wordt op de diverse op het hout van muntgewichtdozen van Vincent Mousset geschreven teksten en in de literatuur opgegeven; 1 “au pont de Torent A LIEGE” 2 “en gerardrie A LIEGE” 3 “en Gérardrie, au Pont de Torrent et semble-t-il en Pierreuse” 4 “en Gérardine à Liège” In het artikel Luikse muntgewichten uit 1970 schrijft H. Frère; “De Luikse ajusteurs zijn niet talrijk, de oudste onder hen Vincent Mousset, afkomstig uit Parijs, was in 1745 te Luik gevestigd. Hij ontving in 1749 zijn privilege voor het maaksel van dukaten en na in 1752 ontslagen te zijn, installeerde hij zich te Brussel. Hij vestigde zich in Gerardrie aan de Torrentbrug en naar het schijnt in Pierreuse. Mousset ijkte zijn gewichten met een gevierendeeld en gekroond schild van Bavière-Palatinat en zijn modelplaatjes met een gekroond schild van Beieren.” Noot Pierreuse is een buurt oftewel sous-quartier in het centrum van Luik
Het gewicht kan gedateerd worden tussen 1749-1751, en wel omdat Mousset op 25-04-1749 officieel benoemd werd tot ijkmeester te Luik, en werkzaam was van 1749-1751 Het gewicht van 5 aas uit Luik is bijzonder omdat het is geijkt en van een kartelrand is voorzien In het boek 2000 jaar gewichten in de Nederlanden staat op blz. 132 onder punt 2 over de azen: “Het snoeien van azen en greinen, zoals wel bij munten geschiedde, zou vrij eenvoudig geweest zijn. Bijzonder is, dat slechts Luik hiertegen maatregelen nam door te verlangen dat de azen geijkt en van een kartelrand voorzien waren (zie afb. 236).” Afbeelding 236 (3) toont een geijkt Luiks gewicht van 6 aas dat van een kartelrand is voorzien
n.v.t. / Collectie W / Gewicht aanwezig in de houten kist met Trooise en medicinale gewichten collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
