Knopgewichten
Gewichten voor fijne weging
Onbekend
Opschriften op de gewichten voor fijne weging geijkt door Dr. M.C. Mensing: 2 N.P / 2 N.P / 1 N.P / 5 N.O / 2 N.O / 2 N.O / 1 N. O Opschriften op de gewichten voor gewone weging geijkt door verschillende arrondissementsijkers: 5.NED.LODEN. / 2 N.L / 1 N L / 1 N:L / 5 NW / 2 NW / 2.N.W / 1 N.W De afkortingen NP staan voor Nederlands pond, NO voor Nederlands ons, NL voor Nederlands lood en NW voor Nederlands wigtje In onderstaand besluit is over gewichten voor goud- en zilverweging c.q. voor fijne weging het volgende bepaald BESLUIT van den 20 December 1821, (Stb. no. 24) waarbij wordt vastgesteld eene instructie voor de arrondissements-ijkers, betreffende hun toezigt over- en onderzoek van de gewigten, in gebruik op ’s Rijks munten, de kantoren van waarborg der gouden en zilveren werken en alle daaronder ressorterende personen. Dit besluit stelt een instructie voor de arrondissementsijkers vast, inzake hun toezicht over en hun inspectie en keuring van de gewichten, in gebruik bij ’s Rijks munten, de kantoren van waarborg van de gouden en zilveren werken en alle daaronder ressorterende personen, te weten de goud- en zilversmeden, juweliers, kasthouders, horlogemakers en andere in gouden en zilveren werken handeldrijvende personen, alsook de beleenbankhouders, commerciële essayeurs en speciehandelaren In feite heeft dit besluit dus betrekking op de gewichten voor goud- en zilverweging c.q. fijne weging Hieronder worden de saillante details van dit besluit per artikel vermeld Artikel 1. Genoemde gewichten mogen alleen uit koper vervaardigd worden, terwijl de nauwkeurigheid met de standaardgewichten overeen moet komen. Art. 2. Dezelve zullen alzoo ter onderscheiding van die welke in alle andere handelingen gebruikt worden, boven en behalve de letters N.P. (Ned. pond), N.O. (Ned. once), N.L. (Ned. lood) en N.W. (Ned. wigtje), ook de cijfers dragen, uitdrukkende in decimale berekening, het respective getal wigtjes, als: 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1. Het is opmerkelijk dat op dit gewicht voor goud- en zilverweging c.q. fijne weging de massawaarde in wigtjes niet is vermeld
2000, 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram
2 NP = 1998 gram 1 NP = 999,6 gram 2 NP = 1996 gram 5 NO = 499,6 gram 2 NO = 199,7 gram 2 NO = 199,7 gram 1 NO = 99,7 gram 5 NL = 50,0 gram 2 NL = 19,7 gram 1 NL = 10,1 gram 1 NL = 9,7 gram 5 NW = 4,8 gram 2 NW = 2,1 gram 2 NW = 1,9 gram 1 NW = 1,0 gram
Jaarletters
Op de gewichten van 2 NP t/m 1 NO geijkt door Dr. M.C. Mensing: de jaarletter v 1865 Op de gewichten van 5 NL t/m 1 NW geijkt door verschillende arrondissementsijkers: de jaarletter T 1838 Onder Bijzonderheden wordt aanvullende informatie vermeld
Op de gewichten van 2 NP t/m 1 NO geijkt door Dr. M.C. Mensing: de jaarletter B 1870 Op de gewichten van 5 NL t/m 1 NW geijkt door verschillende arrondissementsijkers: de jaarletter k 1900-1901 Onder Bijzonderheden wordt aanvullende informatie vermeld
Onder Bijzonderheden wordt aanvullende informatie vermeld
Op de gewichten van 2 NP t/m 1 NO is een dubbele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker Dr. Matheus Christinus Mensing te Rotterdam afgeslagen De dubbele afslag van het merk van Dr. M.C. Mensing geeft aan dat we te maken hebben met gewichten voor fijne weging De gewichten van 5, 2, 1, 1 NL, 5, 2, 2, en 1 NW zijn door verschillende arrondissementsijkers met een enkele afslag van hun merk geijkt De enkele afslag van het merk van een arrondissementsijker geeft aan dat we te maken hebben met gewichten voor gewone weging Onder Bijzonderheden wordt aanvullende informatie vermeld
De mahoniehouten kist met de door Dr. M.C. Mensing geijkte gewichten voor fijne weging van 2, 2 en 1 Ned. pond, 5, 2, 2 en 1 Ned. ons moet om de volgende redenen wel afkomstig zijn uit de op 02-01-1865 geopende en in 2000 gesloten bijbank van DNB te Rotterdam: 1 De kist met gewichten was bij de verwerving, samen met andere identiek geijkte gewichten, op dezelfde, voor de herleiding van de herkomst zeer relevante, locatie aanwezig Alle daar aangetroffen gewichten waren als volgt geijkt: * Met de jaarletters v 1865 en w 1866 of * Met de jaarletters v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 of * Met de jaarletters v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869, B 1870 en met meerdere daaropvolgende jaarletters 2 Net als de andere identiek geijkte gewichten uit de onder punt 1 genoemde groep zijn de gewichten op de bovenzijde van het gewichtlichaam geijkt met de hieronder vermelde jaarletters: 2 Ned. Pond = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 1 Ned. Pond = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 2 Ned. Pond = v 1865 en w 1866 (2x onafgebroken geijkt) 5 Ned. ons = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 2 Ned. ons = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 2 Ned. ons = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 1 Ned. ons = v 1865, w 1866, x 1867, ʒ 1868, A 1869 en B 1870 (6x onafgebroken geijkt) 3 De gewichten zijn in 1865 door Dr. M.C. Mensing te Rotterdam met een dubbele afslag van zijn particuliere merk als gewichten voor fijne weging c.q. voor goud- en zilverweging geijkt 4 De werkzaamheden van DNB bestonden volgens het Octrooi van 1814 artikel 20 onder meer uit ‘den handel in goud en zilver, biljoen en verder muntmateriaal, en in het doen vermunten en verwerken van hetzelve’, en daarnaast uit de uitgifte van bankbiljetten De bankwet van 1863 verplichtte DNB om zich door middel van een filialennetwerk over het hele land uit te breiden Alleen op die manier kon gewaarborgd worden dat heel ons land van geld en krediet zou worden voorzien, om zo een bijdrage te leveren aan een brede groei van het bedrijfsleven De bankwet van 1863 eiste van DNB om vóór of met ingang van 01-01-1865 te Rotterdam een bijbank op te richten, in elke provincie ten minste één agentschap in te stellen, en op andere plaatsen ‘naar de bestaande behoeften’ correspondentschappen te vestigen Conform die verplichting besloot de directie van DNB om de bijbank te Rotterdam, 12 agentschappen en 56 correspondentschappen in te stellen De bijbank te Rotterdam mocht in principe op dezelfde manier als de hoofdbank te Amsterdam in goud en zilver handelen De directie zou aan de bijbank een lijst verstrekken van de soorten gemunt en ongemunt goud en zilver die zonder medeweten van de directie tegen de opgegeven prijzen en voorwaarden konden worden gekocht en verkocht De bankwet van 1863 bepaalde ook dat de maximale uitgifte aan bankbiljetten moest worden berekend volgens het principe van proportionele dekking, dat betekende dat 40% van de bankbiljettencirculatie c.q. van de waarde van de uitgegeven bankbiljetten gedekt moest zijn door de metaalvoorraad; de goud- en zilvervoorraad in de kluizen van DNB 5 De zilverinvoer 1864-1872: de zilverinvoer begon in 1848 en hield ook tussen 1864 en 1872 aan, ieder jaar kocht DNB wel aanzienlijke partijen zilver op, vooral in de jaren 1864-1865, 1866-1867, 1868-1869, 1870-1871 en 1871-1872 was de zilveraanvoer zeer aanzienlijk Tussen 1864 en 1872 werd er voor ƒ 210 miljoen aan zilver ingevoerd 6 De zilveruitvoer 1864-1872: uitvoer van zilveren muntmateriaal tot bedragen van betekenis had met name plaats in de jaren 1865-1866, 1868-1869, 1869-1870 en 1871-1872, toen werd door DNB voor respectievelijk ƒ 15,5 miljoen, ƒ 7,5 miljoen, ƒ 14 miljoen en ƒ 15,8 miljoen zilver verkocht Tussen 1864 en1872 werd er voor bijna ƒ 70 miljoen aan zilver uitgevoerd In die periode werden er daarnaast ook onafgebroken zilverzendingen, in totaal voor ƒ 102 miljoen aan specie, naar Nederlands-Indië uitgevoerd 7 Alleen al de zilverinvoer van ƒ 210 miljoen tussen 1864 en 1872, tegen een zilverprijs van destijds circa ƒ 105 per kilogram zilver, betekende dat er een hoeveelheid van ƒ 210.000.000 / ƒ 105 per kilogram zilver = 2.000.000 kilogram zilver = 2.000 ton zilver met gewichten werd afgewogen Als we het aantal wegingen zouden beperken tot wegingen met gewichten van 10 Ned. pond c.q. 10 kilogram, dan ging het dus om 2.000.000 kilogram / 10 kilogram = 200.000 wegingen over een periode van 9 jaar, dat zijn 200.000 / 9 = 22.222 wegingen per jaar! Het zijn er ongetwijfeld meer geweest, immers er werd ook met kleinere gewichten gewogen... Daaruit moge blijken dat er tussen 1865 en 1872 ook in de op 02-01-1865 geopende bijbank te Rotterdam ongetwijfeld vele wegingen van zilver met grote en kleine gewichten voor fijne weging moeten hebben plaatsgevonden! De slijtage aan de randen van de uitsparingen voor met name de zwaardere gewichten in de kist maken ook duidelijk dat die gewichten intensief voor talloze wegingen zijn gebruikt. Hieronder zijn de gegevens van de in de kist aanwezige, door verschillende arrondissementsijkers geijkte, gewichten van 5, 2, 1, 1 NL, 5, 2, 2, en 1 NW vermeld Het zijn mooie, en meestal fraai geijkte exemplaren uit de periode 1820-1870 die, hoewel ze niet voor fijne weging hebben gediend en later in de kist zijn toegevoegd, een indruk geven hoe de compleet gevulde kist er uit moet hebben gezien Gewicht 5 Ned. loden Borst Utrecht Opschrift: 5.NED. LODEN. De letter D van LODEN is ‘gestuiterd’ afgeslagen Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker J. Borst te Utrecht, hij was ijker van 1827-1862 Jaarletters: Z 1844 a 1845 c 1847 d 1848 g 1851 l 1855 n 1857 p 1859 q 1860 r 1861 s 1862 t 1863 t 1863 u 1864 v 1865 w 1866 x 1867 з 1868 A 1869 B 1870 C 1871 D 1872 E 1873 G 1874 J 1876 K 1877 L 1878 L 1878 N 1879 P 1880 Q 1881 R 1882 S 1883 T 1884 U 1885 V 1886 X 1887 Y 1888 Z 1889 a 1890 b 1891 c 1892 d 1893 f 1894-1895 g 1896-1897 h 1898-1899 k 1900-1901 Aantal keer geijkt: 47x, vanaf de jaarletter J 1876 t/m k 1900-1901 23x onafgebroken geijkt In de onderzijde zijn vijf vierkante justeringen door middel van lood aangebracht Gewicht 2 Ned. loden Borst Utrecht Opschrift: 2.N. L Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker J. Borst te Utrecht, hij was ijker van 1827-1862 Jaarletters: U 1839 V 1840 Y 1843 Z 1844 a 1845 b 1846 c 1847 d 1848 e 1849 h 1852 k 1854 l 1855 m 1856 p 1859 q 1860 r 1861 s 1862 t 1863 u 1864 v 1865 w 1866 x 1867 з 1868 B 1870 D 1872 Aantal keer geijkt: 25x Op de bovenkant van de knop is een afkeuringsmerk afgeslagen In het gewichtlichaam zijn vijf justeringen aangebracht, in vier daarvan is het lood nog aanwezig, in één justering is het lood niet meer aanwezig In de onderzijde zijn twee ronde justeringen door middel van lood en messing, twee vierkante justeringen door middel van lood, en één achtkantige justering door middel van lood aangebracht Gewicht 1 Ned. lood Bollee Utrecht Opschrift: 1 N L Het gewicht loopt naar beneden iets taps toe Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker C.C. Bollee te Utrecht, hij was ijker van 1846-1875 Jaarletters: A 1869 B 1870 C 1871 D 1872 E 1873 G 1874 H 1875 J 1876 K 1877 L 1878 N 1879 P 1880 Q 1881 R 1882 S 1883 Aantal keer geijkt: 15x onafgebroken geijkt vanaf de jaarletter A 1869 t/m S 1883 Gewicht van 1 Ned. lood Borst Utrecht en Munnick Haarlem Opschrift: 1 N.L Boven de punt is de bovenzijde van de letter E afgeslagen Door de letter L is de letter D afgeslagen Het gewicht loopt naar beneden iets taps toe Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker J. Borst te Utrecht, hij was ijker van 1827-1862 Tevens geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van een arrondissementsijker in de vorm van een zespuntige ster in een omlijnde, rechtopstaande ruit met afgeronde hoeken en iets ingebogen zijden Dit is vermoedelijk het merk van Dr. Johannes Theodorus Munnick te Haarlem, hij was ijker van 1842 tot 1870 Het tot nog toe van hem bekende merk is een wapenschild met links- en rechtsboven afgesnoten hoeken, vijf iets ingebogen zijden, een onderzijde die in een punt uitloopt, met daarbinnen een zespuntige ster Dat wijkt duidelijk af van het hierboven beschreven en getoonde merk Het is echter bekend dat de kleine varianten van arrondissementsijkersmerken simpeler vormgegeven waren en/of dat bepaalde details van de grote versies werden weggelaten Stempels snijden was immers handwerk en het was niet zomaar mogelijk om een groot stempel met een pantograaf, een hulpmiddel waarmee afbeeldingen, tekeningen en patronen vergroot of verkleind overgenomen kunnen worden, naar een kleinere variant terug te brengen In dat geval zouden de details van het stempel te breekbaar en te dun worden Met andere woorden; over het algemeen waren de grotere stempels gedetailleerd en de kleinere sterk geschematiseerd uitgevoerd Een sluitgewicht dat door Munnick is geijkt, zodat de arrondissementsijkersmerken op de grote en op de kleine onderdelen met elkaar vergeleken kunnen worden, zou uitkomst kunnen bieden om vast te stellen of dit merk van Munnick is... Jaarletters: f 1850 g 1851 h 1852 l 1855 p 1859 Aantal keer geijkt: 5x Gewicht 5 Ned. wigtje Bollee Gorinchem Opschrift: 5 NW Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker W. Bollee te Gorinchem, hij was ijker van 1820 tot 1867 Jaarletters: T 1838 U 1839 a 1845 b 1846 c 1847 d 1848 e 1849 f 1850 g 1851 h 1852 i 1853 k 1854 l 1855 m 1856 n 1857 o 1858 p 1859 q 1860 r 1861 s 1862 t 1863 u 1864 v 1865 Op de bovenzijde van de knop is een afkeuringsmerk afgeslagen In de onderzijde is behalve een ronde justering door middel van lood ook, als afkeuringsmerk, een groot kruis in de vorm van de hoofdletter X aangebracht Aantal keer geijkt: 23x, vanaf de jaarletter a 1845 t/m v 1865 21x onafgebroken geijkt Gewicht 2 Ned. wigtje Krol Sneek Opschrift: 2 NW Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker K.J. Krol te Sneek, hij was ijker van 1836-1857 Jaarletters: Z 1844 a 1845 b 1846 Aantal keer geijkt: 3x onafgebroken geijkt vanaf de jaarletter Z 1844 t/m b 1846 Gewicht 2 Ned. wigtje Borst Utrecht Opschrift: 2. N.W. Onder de letter N is nog een andere letter N (?) afgeslagen Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het particuliere merk van arrondissementsijker J. Borst te Utrecht, hij was ijker van 1827-1862 Jaarletter: a 1845 Aantal keer geijkt: 1x Gewicht 1 Ned. Wigtje onbekende arrondissementsijker Opschrift: 1 N.W Geijkt als gewicht voor gewone weging met een enkele afslag van het onherkenbare particuliere merk van een arrondissementsijker Jaarletters: l 1855 l 1855 m 1856 n 1857 o 1858 p 1859 q 1860 r 1861 s 1862 t 1863 u 1864 A 1869 Aantal keer geijkt: 12x, vanaf de jaarletter l 1855 t/m u 1864 11x onafgebroken geijkt De mahoniehouten kist is voorzien van: * Twee messing inklapbare handgrepen, iedere handgreep is bevestigd met zes messing schroeven * Twee messing scharnieren waarmee het deksel aan de kist is gemonteerd, ieder scharnier is bevestigd met zes messing schroeven * Twee met een messing schroef bevestigde messing sluithaken, die in een messing oogje gedraaid kunnen worden om de kist af te sluiten * Twee ijzeren schroeven aan de achterkant onder het rechter scharnier, dit betreft een restauratie * Een ingezet stuk in de achterkant/onderkant over de hele lengte van het deksel, dit betreft een restauratie Hoewel de kist oorspronkelijk was gevuld met gewichten voor fijne weging is er, gezien de gerestaureerde beschadigingen aan de kist, toch blijkbaar erg ruw met de kist omgegaan!
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
