IJzeren, gelijkarmige, stationaire apothekersbalans.
IJzeren, gelijkarmige, stationaire apothekersbalans voor het wegen van medicamenten.
Op het messing slot staat op de bovenzijde aan de linkerkant: MADE IN GERMANY en aan de rechterkant: PATENT LEVER.
n.v.t.
De kist van de apothekersbalans Net als kooplieden die in goud en zilver handelden gebruikten ook apothekers gevoelige balansen waarmee in combinatie met nauwkeurig gejusteerde gewichten voor fijne weging de medicamenten werden afgewogen. Net als bij goud en zilver vereiste ook het afwegen van medicamenten uiteraard een grote nauwkeurigheid. De stationaire apothekersbalans is opgehangen aan een uit twee delen bestaand zwaar messing statief en staat op het scharnierende deksel van een vermoedelijk teakhouten kist. De kist is op iedere hoek gezwaluwstaart. Iedere hoekverbinding is met twee ijzeren spijkers verstevigd. De bodem is aan iedere lange zijde met vijf en aan iedere korte zijde met drie ijzeren spijkers aan de kist bevestigd. Het deksel is met twee ingelaten messing scharnieren en acht ijzeren schroeven aan de kist bevestigd. Het aan de bovenzijde ingelaten messing slot is met vier ijzeren schroeven aan de binnenkant van de voorzijde van de kist bevestigd. De ingelaten messing sluitplaat van het slot is met drie ijzeren schroeven aan de binnenzijde van het deksel bevestigd. De sleutel is van ijzer. De sleutel bedient het slot wel, echter de constructie van het slot is aan de binnenzijde defect/incompleet zodat de kist niet afgesloten kan worden. In de bovenzijde van het deksel is een langwerpige messing voetplaat, waarvan de beide zijkanten in een punt eindigen, ingelaten en met twee ijzeren schroeven bevestigd. Daarin kan een uit twee delen bestaand zwaar messing statief geschroefd worden om de balans aan op te hangen. Op de voetplaat is met een messing schroef een ruitvormige wervel gemonteerd waarmee het schroefgat waarin het statief geschroefd dient te worden kan worden afgesloten. Aan de andere zijde van de ruitvormige wervel is nog een messing schroef aangebracht die in een uitsparing gedraaid kan worden om op die manier het schroefgat af te sluiten. De apothekersbalans De balans is een ijzeren, gelijkarmige balans met een balansjuklengte van 212 mm. De schaar is op het punt waar de evenwichtsstand van het balansjuk met de naald wordt uitgelezen voorzien van wat in het Engels een sighthole wordt genoemd, in het Nederlands een kijkgat, kijkopening of kijkoog geheten. Voor deze constructie zal de term kijkoog gebruikt worden. Een dergelijk kijkoog komt normaliter voor bij de heel gevoelige/nauwkeurige essaaibalansen en in een enkel geval bij karaatbalansen. Noot Het essaai/essay is het onderzoek naar het gehalte van gouden en zilveren voorwerpen. Bij het essaaieren werd een uiterst nauwkeurige balans, de zogeheten essaaibalans, gebruikt. Wegen met een essaaibalans is, in het kader van goud- en zilverweging, feitelijk het summum van fijne weging. Noot De massa van parels, diamanten en andere edelgesteenten werd in ons land tot 07-04-1911 uitgedrukt in voormetriek karaatgewicht, met een massa die in diverse periodes voor de genoemde datum iets varieerde maar lag rond de 200 milligram of 0,2 gram. Nederland voerde bij de Wet d.d. 07-04-1911 (Staatsblad 113), waarin bepalingen werden vastgesteld betreffende het gebruik van de benaming metriek karaat voor de massa van 0,2 gram, het internationaal gestandaardiseerde metrieke karaat van 200 milligram of 0,2 gram in. De ijzeren balans doet denken aan een grootformaat karaatbalans uit een groothandel-karaatkist, vermoedelijk vervaardigd door Jan III Linderman (* 1745 te Amsterdam / † 15-12-1801 te Amsterdam), die zich in een Engelse collectie bevindt. Een apothekersbalans die is voorzien van een kijkoog kan uitzonderlijk/zeldzaam worden genoemd. Het balansjuk is voorzien van zogeheten zwanenhalsuiteinden waaraan de balansschalen hangen. Het balansjuk, het kijkoog en de naald zijn voorzien van de voor de Nederlandse balansen typische versieringen. De naald is vermoedelijk in het verre verleden ooit vervangen omdat de versiering, het 'klavertje vier', in de basis van de naald van een net iets té eenvoudige vorm is. De versiering is niet fijn genoeg vormgegeven ten opzichte van de rest, vooral niet ten opzichte van het kijkoog. Bovendien zijn de gaatjes in het klavertje-vier kleiner dan gebruikelijk. De sluitbeugel van de schaar onder de evenaar is gerestaureerd en zeer eenvoudig uitgevoerd. Noot De sluitbeugel van de schaar is het scharnierend uitgevoerde onderdeel aan de onderzijde van de schaar die ervoor moet zorgen dat het balansjuk niet uit de schaar kan vallen. Bij grote, vroege balansen is deze sluitbeugel vaak met splitpennen aan de schaar bevestigd en rijk versierd. De beide diepe messing balansschalen hebben allebei een ronde vorm. De bovendiameter van de beide balansschalen is 84 mm. Eén balansschaal is van een oor en schenktuit voorzien. Iedere balansschaal is door middel van een 8-vormige messing oogje en drie fraai gevormde messing kettingen aan het balansjuk opgehangen. De kettingen zijn aan het uiteinde ter plaatse van de balansschalen met messing staafjes en dwarsstaafjes, de zogeheten ‘splitjes’, op de specifieke ‘Hollandse’ manier aan de balansschalen bevestigd. De balans is het eigendom geweest van respectievelijk dokter L. ten Cate, dokter G. van Rijn en dokter L.G. van Rijn die allen een huisartsenpraktijk met apotheek in ’s-Gravenzande hadden. Een dergelijke gelijkarmige ijzeren balans zal zeker niet in 1892, het jaar waarin dokter L. ten Cate hem vermoedelijk ging gebruiken, vervaardigd zijn: de ijzeren balans kan probleemloos een eeuw ouder zijn. Met de bestaande ijzeren, vermoedelijke karaatbalans en 'nieuwe' onderdelen (de kist, de balansschalen met kettingen en het statief voor de balans) is aan het einde van de 19e eeuw waarschijnlijk een apothekersbalans samengesteld. Door wie dat is gebeurd zal wel altijd onbekend blijven. Over de drie doktoren (dokter L. ten Cate, dokter G. van Rijn en dokter L.G. van Rijn) die de apothekersbalans ooit bezaten is hieronder, aan de hand van de historie van de huisartsenpraktijk Hellendaal te 's-Gravenzande, meer informatie te vinden. Historie van de huisartsenpraktijk Hellendaal te ’s-Gravenzande Huisartsenpraktijk Hellendaal, in 2023 gevestigd op het adres Zandeveltweg 83 2692 AS te ’s-Gravenzande, is historisch gezien de oudste huisartsenpraktijk van ‘s-Gravenzande. Haar historie gaat terug tot het einde van de eerste helft van de 19e eeuw. Net als alle andere praktijken in die tijd was het aanvankelijk een solo-praktijk met apotheek, waarbij de huisarts ook verloskundig actief was. De achtereenvolgende praktijkhouders waren: 1 Vermoedelijk J. Montagne (huisarts te ’s-Gravenzande van 1848 tot 1867). 2 Cornelis Jacobus Snijders (huisarts te ’s-Gravenzande van 1867 tot 1892) Cornelis Jacobus Snijders (* 19-02-1820 te Middelburg / † 15-12-1909 te Delft op 89-jarige leeftijd). Hij trouwde d.d. 23-11-1843 te Amsterdam met Sara Maria Muller (* 28-02-1816 te ‘s-Gravenhage / † 16-11-1893 te ‘s-Gravenhage). C.J. Snijders was genees-, heel-, en verloskundige (1843) en medicinae doctor (1868). Tijdens zijn loopbaan was hij heel- en vroedmeester te Hulst en Terneuzen, huisarts te Nieuwe Tonge en van 1867-1892 huisarts te ’s-Gravenzande. Ook was hij als militair bij de Koninklijke Marine chirurgijn 3e klasse. In 1909 stond hij qua professie te boek als zijnde zonder beroep. Eén van zijn kinderen was de beroemde generaal Cornelis Jacobus Snijders (* 29-09-1852 te Nieuwe Tonge / † 26-05-1939 te Hilversum). Hij was Generaal-majoor der Genie, werd als Luitenant-generaal Chef van de Generale Staf en d.d. 31-07-1914 werd hij als Generaal benoemd tot Opperbevelhebber van de Nederlandse Land- en Zeemacht. Bij Koninklijk Besluit d.d. 09-11-1918 werd hem na een turbulente periode op de meest eervolle wijze ontslag verleend. 3 Lambertus (Philo) ten Cate (huisarts te ’s-Gravenzande van 1892 tot 15-06-1928) Lambertus (Philo) ten Cate (* 03-07-1862 te Gronau, Duitsland / † 14-09-1930 te ’s-Gravenzande). Zijn vader was Herman Willem ten Cate (* 27-06-1820 op het buitengoed Het Fuunte te Winterswijk / † 21-01-1900 te Lochem), hij was directeur van een weef-, verf- en spinfabriek vlak over de grens bij Gronau. Zijn moeder was Maria Anna Kleijn (* 18-10-1829 te Demerara in Guyana / † 24-12-1892 te Lochem). Ze was de dochter van een eigenaar van plantages in West-Indië. Lambertus (Philo) ten Cate trouwde op 24-09-1891 te Haarlem met Catharina Bonk (* 13-10-1863 te Blokzijl / † 11-07-1920 te ’s-Gravenzande), zij kregen samen vier kinderen. L. ten Cate werd d.d. 24-09-1883 als student ingeschreven te Groningen. Hij was huisarts te ’s-Gravenzande van 1892 tot 15-06-1928. Aanvankelijk werd de huisartsenpraktijk in het kleine en armlastige buurtschap Hoek van Holland, gemeente ’s-Gravenzande, uitgeoefend door de ‘s-Gravenzandse huisartsen Van Arkel en Ten Cate. Zij kwamen met hun koetsje uit ’s-Gravenzande. Dokter Ten Cate was ook arts voor de militairen in het fort aan de Hoek van Holland. Wanneer men daar een arts nodig had was er aan het hek een blauw vlaggetje bevestigd. Had men de arts plotseling nodig dan werd er een ordonnans naar zijn woning gestuurd. De eerste arts die zich in het groeiende buurtschap Hoek van Holland, gemeente ’s-Gravenzande, als huisarts vestigde was dokter Wolterson. Hij begon als jonge, net afgestudeerde arts d.d. 30-06-1904 zijn praktijk. De ’s-Gravenzandse artsen Van Arkel en Ten Cate hielden echter ook hun praktijken te Hoek van Holland aan. Waarschijnlijk om die reden vertrok Wolterson eind 1906 alweer uit de Hoek. Dokter C.A.L. Quant volgde hem d.d. 06-02-1906 daar op. Ook dit was geen succes want hij ging al op 21-02-1906 weer weg. Diezelfde dag arriveerde de 24 jaar oude dokter Salomon Diamant te Hoek van Holland. Hij was net afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en betrok een woning aan de Rietdijkstraat 76. Kort na zijn vestiging als huisarts te Hoek van Holland trouwde hij op 19-11-1906 te Amsterdam met Maartje Pauline (Martha) de Vries. Op 07-02-1908 werd hun dochter Cato Paulina Martha geboren. Dokter Diamant zou van 1906-1910, in Hoek van Holland blijven wonen, werken en richtte er een bloeiende huisartsenpraktijk op. Salomon Diamant was een markante Hoekse inwoner die ondanks dat hij maar relatief kort in het dorp werkzaam was, toch een onuitwisbare indruk heeft achter gelaten. Dokter Diamant werd bekend door zijn grote inzet en hulp aan de weinige overlevenden van de ramp met de veerboot uit Harwich, het stoomschip Berlin, dat d.d. 21-02-1907 te Hoek van Holland strandde. In de nacht van 21-02-1907 om 06.00 uur, tijdens hevige noordwester storm en sneeuwjacht, liep het stoomschip Berlin op de kop van de Noorderpier te Hoek van Holland. Van de 144 opvarenden overleefde 129 personen de scheepsramp niet. Aan boord waren veel passagiers met de Duitse nationaliteit, onder andere een bekend operagezelschap. In juli 1907 werd dokter Diamant voor zijn inzet tijdens de ramp met de Berlin benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 1908 ontving hij voor zijn inzet tijdens de ramp van de Duitse Regering een hoge Duitse onderscheiding. Naast dokter Salomon Diamant heeft ook dokter L. ten Cate zich zeer verdienstelijk gemaakt bij het verlenen van geneeskundige hulp aan de geredden van de Berlin. Dokter L. ten Cate werd d.d. 18-09-1930 om 14.00 uur begraven op de algemene begraafplaats te ’s Gravenzande. Het krantenartikel in Het Vaderland d.d. 19-09-1930 naar aanleiding van de begrafenis van dokter L. ten Cate vermeldde: In allen eenvoud is gistermiddag op de Alg. Begraafplaats te ’s-Gravenzande ter aarde besteld het stoffelijk overschot van dr. ten Cate, arts aldaar. De overledene heeft zich zeer verdienstelijk gemaakt bij het verleenen van geneeskundige hulp aan de geredden van het stoomschip Berlin, dat 21 Februari 1907 te Hoek van Holland strandde, terwijl zijn arbeid zich verder steeds door groote nauwgezetheid en plichtsbetrachting heeft weten te onderscheiden. Op de begraafplaats is op wensch van den overledene niet gesproken. Dr. v. Oyen, vertegenwoordiger van de Mij. voor Geneeskunde, dr. van Rijn, dr. Vonkenberg, dr. Doorenbos en vele vrienden volgden de baar. 4 Gerard van Rijn (huisarts te ’s-Gravenzande van 15-06-1928 tot 01-09-1964) Gerard van Rijn (* 05-05-1900 te Paramaribo, Suriname / †18-04-1984 te Bloemendaal op 83-jarige leeftijd). Hij was de zoon van Jan Willem van Rijn en Josephina Cornelia de Ruijter. G. van Rijn was huisarts te ’s-Gravenzande van 15-06-1928 tot 01-09-1964. Hij woonde in het huis ‘DE VEET’ dat in 1945 lag op de hoek van de Zeestraat en de Sand-Ambachtstraat te ’s-Gravenzande. Hij was gehuwd met Lucie Gertrude Van Gendt (* 24-06-1904 te Apeldoorn / † 19-08-1998 te Bloemendaal op 94 jarige leeftijd). Eén van hun drie kinderen was Lodewijk Godart van Rijn. G. van Rijn droeg per 01-09-1964 de leiding van de huisartsenpraktijk over aan zijn zoon L.G. van Rijn. 5 Lodewijk Godart van Rijn (huisarts te ’s-Gravenzande van 01-09-1964 tot 01-02-1994) Lodewijk Godart van Rijn (* 09-05-1931 te ’s-Gravenzande / † 07-08-2014 te ’s-Gravenzande). L.G. van Rijn was gehuwd met Bertje van der Werf. L.G. van Rijn nam per 01-09-1964 de leiding van de huisartsenpraktijk over van zijn vader G. van Rijn. Destijds hadden huisartsen een apotheek aan huis. Een huisarts betrok normaliter een pand, in dit geval het huis met de naam ‘DE VEET’ Noordwing 24 te 's·Gravenzande, waarin woning, praktijk en apotheek waren gevestigd. De arts was dus tegelijkertijd huisarts en apotheker. Rond 1975 werd daar een scheiding in aangebracht. In mei 1993 kwam het tot een associatie tussen L.G. van Rijn en W. Kamermans. Per 01-09-1993 werd deze aangevuld met M.A. Plasmans, aanvankelijk in dienstverband en vanaf 01-02-1994 door uittreden van L.G. van Rijn in de vorm van de huisartsenmaatschap tussen W. Kamermans en M.A. Plasmans. Dokter L.G. van Rijn ligt begraven op de begraafplaats Kerkhof aan de Herptseweg te Oudheusden, gemeente Heusden. Van 1999-2002 werd de maatschap kortdurend uitgebreid met R.H. Dupuis. Aanvankelijk was het huidige samenwerkingsverband gehuisvest aan de Zeestraat 1 te ‘s-Gravenzande onder de naam van de twee praktiserende artsen W. Kamermans en M.A. Plasmans. Na de verhuizing naar het huidige pand aan de Zandeveltweg 83 2692 AS te ’s-Gravenzande in januari 1999, werd de naam van de praktijk gewijzigd in ‘Huisartsenpraktijk Hellendaal’.
n.v.t. / Collectie W
1e rij v.l.n.r.: * de apothekersbalans * het balansjuk * de ophanging van de balansschalen aan het balansjuk Bron: www.goudenzilverweging.nl www.goudenzilverweging.nl 2e rij v.l.n.r.: * de balansschalen * een zogeheten ‘splitje’ * de voetplaat waarin het statief werd geschroefd Bron: www.goudenzilverweging.nl 3e rij v.l.n.r.: * de sluitplaat * het slot bovenzijde * het slot achterzijde Bron: www.goudenzilverweging.nl 4e rij v.l.n.r.: * het statief * de scharnieren Bron: www.goudenzilverweging.nl * dokter Cornelis Jacobus Snijders (huisarts te ’s-Gravenzande van 1867 tot 1892), door Adolphe Zimmermans Bron: https://rkd.nl/images/156325 Bron: http://www.europeana.eu/rights/unknown/ 5e rij v.l.n.r.: * dokter Cornelis Jacobus Snijders (huisarts te ’s-Gravenzande van 1867 tot 1892) Bron: https://www.hellendaal.nl/historie-van-de-praktijk/ * dokter Lambertus (Philo) ten Cate (huisarts te ’s-Gravenzande van 1892 tot 15-06-1928) Bron: https://www.hellendaal.nl/historie-van-de-praktijk/ * dokter L. ten Cate in zijn koets bij het fort aan de Hoek van Holland Bron: https://historischhoekvanholland.nl/?p=1178 6e rij v.l.n.r.: * dokter Lambertus (Philo) ten Cate met één van zijn kinderen en zijn vrouw Catharina Bonk Bron: http://hans.is-s.info/genweb/stam-ens/stam-ensframeset.htm?stam-ens000050.htm * dokter L. ten Cate in zijn koets bij het fort aan de Hoek van Holland Bron: https://historischhoekvanholland.nl/?p=1178 * dokter Gerard van Rijn (huisarts te ’s-Gravenzande van 15-06-1928 tot 01-09-1964) Bron: https://www.hellendaal.nl/historie-van-de-praktijk/ 7e rij: * Lodewijk Godart van Rijn (huisarts te ’s-Gravenzande van 01-09-1964 tot 01-02-1994) Bron: https://www.hellendaal.nl/historie-van-de-praktijk/ * Huis DE VEET in 1930 op de hoek van de Zeestraat en de Sand-Ambachtstraat te ‘s-Gravenzande Bron: https://www.lastdodo.nl/nl/items/4875973-s-gravenzande-zeestraat * Het stoomschip Berlin nadat het op 21-02-1907 op de kop van de Noorderpier te Hoek van Holland was gelopen Bron: https://historischhoekvanholland.nl/?p=1178
