Gelijkarmige ijzeren balans
Gelijkarmige ijzeren balans voor het wegen van goud en zilver
n.v.t.
De balans is herkeurd met een esculaap (1874-1882) In de rechter balansarm van het balansjuk is aan één zijde een esculaapteken zonder stempelveld, hoog 6 mm, afgeslagen, dit overeenkomstig de Beschikking d.d. 17-06-1875, no. 67, 12de afdeeling onder b. Overgangsmerken nummer 19 Het esculaapteken is als overgangsmerk afgeslagen ten teken dat de gelijkarmige balans al vóór 01-01-1874 in gebruik was De esculaap werd afgeslagen gedurende de periode 1874 (toen per 01-01-1874 het reglement in werking trad betreffende de zamenstelling, het onderzoek en den ijk der weegwerktuigen zoals genoemd in het Besluit van 04-09-1873, Stbl. 127, tot vaststelling van een reglement betreffende de zamenstelling, het onderzoek en den ijk der weegwerktuigen) tot 1882 (toen er met de Wet tot afschaffing van den ijk van weegwerktuigen van 11-07-1882, Stbl. 91, een einde kwam aan de ijk van weegwerktuigen) Anders gezegd; het esculaapteken werd gedurende de periode 1874 tot 1882 als overgangsmerk gebruikt, omdat de wetgever toen verwachtte dat de ijk ook voor weegschalen zou gaan gelden Daar is vanaf 11-07-1882 echter weer van afgezien De ene balansschaal is geijkt met: a. De jaarlijks, onafgebroken afgeslagen jaarletters Q van 1750 t/m de Z van 1784 In totaal betreft dit 35 jaarletters Bron: www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > De jaarletters van de ijk- en justeermeesters-generaal in de Noordelijke Nederlanden De jaarletters zijn stempels en creux, er wordt in dit geval, een ingezonken, diep gelegen, holle jaarletter afgeslagen b. Links van de jaarletter Q van 1750 is het merk van Jacob l'Admiral, de ijk- en justeermeester-generaal van Holland en West-Friesland afgeslagen, hij was vanaf 01-05-1750 ijk- en justeermeester-generaal van de gehele Unie Het betreft het derde ijkmerk van J. l’Admiral, gebruikt vanaf 01-05-1750, toen l’Admiral ijk- en justeermeester-generaal over de gehele Unie werd, tot 12-09-1770 Bron: www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > IJk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht Jacob l’Admiral De merken van de ijk- en justeermeesters-generaal zijn reliëfstempels of stempels en reliëf, er wordt in dit geval een opliggend merk afgeslagen Vanwege het feit dat dit een reliëfstempel is, is het merk door het veelvuldig poetsen van de balansschaal wat vervaagd De andere balansschaal is geijkt met: a. De jaarlijks, bijna onafgebroken afgeslagen jaarletters A van 1785 t/m de L van 1819 In deze reeks ontbreken alleen de jaarletters A van 1809, B van 1810, D van 1812 en E van 1813 In totaal betreft dit 31 jaarletters Bron: www.goudenzilverweging.nl > Documentatie > De jaarletters van de ijk- en justeermeesters-generaal in de Noordelijke Nederlanden Het ontbreken van de jaarletters A van 1809, B van 1810, D van 1812 en E van 1813 heeft uiteraard te maken met de roerige periode in de Nederlandse geschiedenis tijdens de Franse Tijd (1795-1813) Opmerkelijk is dat tijdens de periode van 1809 tot 1813 alleen de jaarletter C van 1811 is afgeslagen, dat was het jaar van Napoleon’s bezoek aan Nederland Napoleon drong toen aan op het leveren van militairen, om die reden werd in 1811 ook de algemene dienstplicht ingevoerd, en geld (goud en zilver), hij vermoedde dat er veel verborgen rijkdom was in Nederland De manschappen en het geld had hij nodig om daarmee zijn krijgsmacht letterlijk en figuurlijk op de been te kunnen houden……………. De jaarletters zijn stempels en creux, er wordt in dit geval, een ingezonken, diep gelegen, holle jaarletter afgeslagen b. Op deze balansschaal zijn vermoedelijk nog drie merken van ijk- en justeermeesters-generaal afgeslagen Vanwege het feit dat dit reliëfstempels zijn, zijn de merken door het veelvuldig poetsen van de balansschaal zodanig vervaagd dat ze niet meer herkenbaar zijn Links naast de jaarletter A van 1785 lijkt het merk van Pieter Jacob le Cointe, de ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over het gehele gewest Holland en West-Friesland te zijn afgeslagen, hij was werkzaam van 10-11-1770 tot zijn overlijden op 09-09-1781 Links naast de jaarletter O van 1798 lijkt het merk van Stephanus Gerardus Nagel, de ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over het gehele gewest Holland en West-Friesland te zijn afgeslagen S.G. Nagel was assistent van Pieter Jacob le Cointe en werd na het overlijden van le Cointe op 09-09-1781 van 1781-1797 ijk- en justeermeester-generaal ad interim over het gehele gewest Holland en West-Friesland Dat hield in dat hij tijdens zijn interim-periode (1781-1797) uitsluitend datgene ijkte wat hem ter examinatie werd aangeboden, waarbij hij het ijkmerk van zijn voorganger Pieter Jacob le Cointe gebruikte Op 27-09-1797 werd S.G. Nagel bij decreet van het Provinciaal Bestuur van Holland te Amsterdam benoemd tot ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over het gehele gewest Holland en West-Friesland Op 10-01-1810 werd hij “volgens aanschrijving van den Heer Landdrost in dato 24 Januari 1810” als ijk- en justeermeester-generaal ontslagen Hij werd op 19-03-1814 door de Commissaris-Generaal tot de Financiën provisioneel weer aangesteld S.G. Nagel oefende de functie van ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht uit totdat hij op 28-11-1814 overleed Links naast de jaarletter G van 1815 lijkt het merk van Theodorus Antonius Nagel, de ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over het Koninkrijk der Nederlanden te zijn afgeslagen Bij besluit van de Souvereine Vorst van 29-12-1814 werd T.A. Nagel benoemd tot ijk- en justeermeester-generaal van het Troois gewicht over het Koninkrijk der Nederlanden Hij werd eervol ontslagen toen op 31-12-1819 de functie van ijk- en justeermeester-generaal werd afgeschaft, per 01-01-1820 het metrieke stelsel werd ingevoerd en tegelijkertijd het Troois gewicht werd afgeschaft T.A. Nagel werd op 14-03-1820 benoemd tot arrondissementsijker te Amsterdam
De lengte van het balansjuk is 316 mm De diameter van de met de jaarletters Q t/m Z geijkte balansschaal is 167/169 mm De diameter van de met de jaarletters A t/m L geijkte balansschaal is 166/169 mm Het balansjuk van de ijzeren balans is voorzien van zogeheten zwanenhalsuiteinden De balans moet om de volgende redenen belangrijk zijn geweest voor het wegen van goud en zilver Hij is vanaf 1750 t/m 1819, het jaar waarin het Troois gewicht werd afgeschaft, gedurende een periode van 70 jaar, op vier jaar na, onafgebroken jaarlijks geijkt Hij is geijkt met een esculaap, dat betekent dat de balans al vóór 01-01-1874 in gebruik was, maar dat hij, toen tussen 1874 en 1882 weegwerktuigen geijkt moesten worden, nog minimaal tot 1874 en maximaal tot 1882 in gebruik moet zijn geweest De vraag resteert hoe lang de balans na 1882, toen weegwerktuigen niet meer geijkt hoefden te worden, nog dienst heeft gedaan……………… De evenaar is voorzien van de voor de Nederlandse balansen typische versieringen De sluitbeugel van de schaar onder de evenaar is fraai uitgevoerd Noot De sluitbeugel van de schaar is het scharnierend uitgevoerde onderdeel aan de onderzijde van de schaar Bij oude balansen is deze sluitbeugel vaak met splitpennen aan de schaar bevestigd en rijk versierd De beide ondiepe messing balansschalen zijn door middel van 8-vormige messing oogjes aan de balans bevestigd, daaraan zitten per balansschaal drie messing kettingen met per ketting een messing staafje met twee oogjes en een messing splitje Om ervoor te zorgen dat de balansschalen bij het arreteren met elkaar in evenwicht zijn is aan het 8-vormige messing oogje van de rechter balansschaal een messing staafje met twee oogjes aangebracht waaraan een loden ringetje en een loden kokertje is aangebracht
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
