Gelijkarmige ijzeren balans
Gelijkarmige ijzeren balans voor het wegen van goud, zilver en medicamenten
WM in een rechthoekig stempelveld op de balansarm afgeslagen Wm = Willem Linderman uit Amsterdam?
In één van de balansschalen de jaarletter O van 1748 en het merk van Jacob l'Admiral, de ijk- en justeermeester-generaal van Holland en West-Friesland, die vanaf 01-05-1750 ijk- en justeermeester-generaal van de gehele Unie was In de linker balansarm van het balansjuk is aan één zijde een esculaapteken zonder stempelveld, hoog 6 mm, afgeslagen, dit overeenkomstig de Beschikking d.d. 17-06-1875, no. 67, 12de afdeeling onder b. Overgangsmerken nummer 19 Het esculaapteken is als overgangsmerk afgeslagen ten teken dat de gelijkarmige balans al vóór 01-01-1874 in gebruik was De esculaap werd afgeslagen gedurende de periode 1874 (toen per 01-01-1874 het reglement in werking trad betreffende de zamenstelling, het onderzoek en den ijk der weegwerktuigen zoals genoemd in het Besluit van 04-09-1873, Stbl. 127, tot vaststelling van een reglement betreffende de zamenstelling, het onderzoek en den ijk der weegwerktuigen) tot 1882 (toen er met de Wet tot afschaffing van den ijk van weegwerktuigen van 11-07-1882, Stbl. 91, een einde kwam aan de ijk van weegwerktuigen) Anders gezegd; het esculaapteken werd gedurende de periode 1874 tot 1882 als overgangsmerk gebruikt, omdat de wetgever toen verwachtte dat de ijk ook voor weegschalen zou gaan gelden Daar is vanaf 11-07-1882 echter weer van afgezien
Bankiers waren uiteraard bekend met de Ordonnanties waarin de massa' s van alle gangbare internationale gouden en zilveren munten waren aangegeven in Trooise massa-eenheden, dat wil zeggen in engelsen en in azen In het begin van de 18e eeuw begonnen bankiers, in plaats van een steeds groter aantal muntgewichten, een kleine serie Trooise gewichten te gebruiken; in Engeland pennyweights (dwts), in Frankrijk esterlins of deniers en in de Zuidelijke Nederlanden engelsen In ons land was dat wellicht een stimulans om muntgewichten te gaan vervangen door engelsen Naast de muntgewichtdozen waren er voor de controle van de massa van gouden en/of zilveren munten ook kleine dozen in gebruik waarin zich Trooise engelsen en azen bevonden Bij het wegen van een munt met engelsen en azen moest men de gevonden massa controleren aan de hand van een lijst waarop de officiële massa’s van alle gangbare internationale gouden en zilveren munten (al dan niet met koersvermelding) in engelsen en azen stonden vermeld Een dergelijke lijst was vaak tegen de binnenzijde van het deksel van de doos geplakt Er zijn echter maar drie Noord-Nederlandse dozen bekend waarvan het etiket de massa uitsluitend in engelsen en azen aangeeft Ze dateren alle drie van omstreeks 1800 Om de massa van gouden en zilveren munten te controleren werden dus niet alleen muntgewichten maar ook engelsen en azen gebruikt Engelsen en azen werden daarnaast gebruikt om de massa van andere kleine gouden en zilveren objecten te bepalen De opbouw van de engelsen en azen was in vele gevallen als volgt; 2, 1, 1/2 , 1/4, 1/8, 1/16 en 1/32 engels ofwel gewichten van 2 en 1 engels en van 16, 8, 4, 2 en 1 aas De hier beschreven kist met het etiket, de medicinale en uitsluitend de kleinere Trooise gewichten is waarschijnlijk ook een voorbeeld van het gebruik van engelsen en azen voor de weging van gouden en zilveren munten en van andere kleine gouden en zilveren objecten De houten kist is eenvoudig van uitvoering, de verbindingen zijn uitgevoerd door middel van ijzeren spijkertjes, de beide scharnieren van het deksel zijn vervaardigd van messing draad, en de sluiting wordt gevormd door een messing oogje waarin op de bovenkant van het deksel een messing haakje, met de vorm zoals afgebeeld op www.muntgewicht.nl > Haakjes > Pieter Groengraft te Amsterdam, gedraaid kan worden In de bodem van het kistje zit een klein gaatje Op de binnenkant van het deksel van de kist is een eenvoudig handgeschreven etiket geplakt waaruit blijkt dat er in het kistje altijd Trooise gewichten (waarmee goud, zilver en edelstenen werden afgewogen) en medicinale gewichten (waarmee medicamenten werden afgewogen) hebben gezeten Op het etiket staat aan de linkerzijde geschreven; 1 pond heeft 2 Mk. 1 Mk ------ 8 on. 1 Mk ------ 16 Lood 1 on. ------ 20 Eng. 1 En. ------ 32 Aazen Noot Het pond is aangegeven met het oude teken voor pond Mk. en Mk staat voor Trooise mark On. staat voor Troois ons Eng. en En. staat voor Troois engels Op het etiket staat aan de rechterzijde geschreven; Medic. Gew. 1 pond heeft 12 oncen 1ons ------ 8 drachmen 1 drachme ------ 3 scrupels 1 scrupel ------ 20 grein (Gr.) Noot Medic. Gew. staat voor Medicinaal Gewicht Het pond is aangegeven met het oude teken voor pond Het ons is aangegeven met het medicinale teken c.q. het medicinale of medische tekenschrift voor ons Het drachme is aangegeven met het medicinale teken c.q. het medicinale of medische tekenschrift voor drachme Het scrupel is aangegeven met het medicinale teken c.q. het medicinale of medische tekenschrift voor scrupel In de kist zijn aanwezig: 1 Een balans De voor goud- en zilverweging en voor het afwegen van medicamenten gebruikte ijzeren balans, waaraan door middel van 8-vormige messing oogjes en de originele messing kettingen twee diepe messing balansschalen hangen De lengte van het balansjuk is 163 mm De diameter van de geijkte balansschaal is 79/79 mm De diameter van de ongeijkte balansschaal is 76/81 mm Het balansjuk van de ijzeren balans is voorzien van zogeheten zwanenhalsuiteinden Aan het 8-vormige messing oog waaraan één van de balansschalen hangt is, aan de zijde waar de letters WM in het balansjuk zijn afgeslagen, door middel van een loden opgerold stripje een justering aangebracht waardoor de balans in evenwicht wordt gehouden De messing schalen zijn aan de onderkant in het midden beiden voorzien van een centreerpuntje Verdere onderdelen van messing zijn; de grote en de kleine messing ring aan de bovenkant van de schaar waaraan de balans kan worden vastgehouden De schaar, de sluitbeugel van de schaar onder de evenaar, de evenaar en de wijzer zijn voorzien van de voor de Nederlandse balansen zo typische versieringen Noot De sluitbeugel van de schaar is het scharnierend uitgevoerde onderdeel aan de onderzijde van de schaar Bij oude balansen is deze sluitbeugel vaak met splitpennen aan de schaar bevestigd en rijk versierd Op de linker balansarm van het balansjuk is aan één kant in een rechthoekig stempelveld WM afgeslagen De middelste twee ‘poten’ van de letter W kruisen elkaar De rechter ‘poot’ van de letter W en de linker ‘poot’ van de letter M zijn gecombineerd, met andere woorden, dat is maar één 'poot' 2 Medicinale gewichten uit de Noordelijke Nederlanden In het kistje zitten de volgende messing voormetrieke medicinale gewichten uit de Noordelijke Nederlanden. Blokgewicht in de vorm van een afgeknotte piramide met een vierkant grondvlak Blokgewichten in de vorm van een blok met een vierkant grondvlak Lamelgewichten, feitelijk dunne messing plaatjes Ze zijn beschreven onder Gewichten > Medicinale gewichten voormetriek 3 Medicinale gewichten uit de Zuidelijke Nederlanden Ze zijn beschreven onder Gewichten > Medicinale gewichten voormetriek 4 Medicinale gewichten uit de grensstreek van Duitsland en de Noordelijke Nederlanden Bij de kist hoort een rond, blank gelakt, palmhouten doosje met het opschrift Gewichte., daarin zitten de Neurenbergse, voormetrieke medicinale gewichten in de vorm van de medicinale tekens c.q. het medicinale of medische tekenschrift zoals die werden gebruikt in de grensstreek van Duitsland en de Nederlanden Ze zijn beschreven onder Gewichten > Medicinale gewichten voormetriek 5 Trooise gewichten (engelsen en azen) uit de Noordelijke Nederlanden Blokgewicht in de vorm van een afgeknotte piramide met een vierkant grondvlak Blokgewichten in de vorm van een blok met een vierkant grondvlak Lamelgewichten, feitelijk dunne messing plaatjes Ze zijn beschreven onder Gewichten > Trooise gewichten 6 Trooise gewichten (engelsen) uit de Zuidelijke Nederlanden Ze zijn beschreven onder Gewichten > Trooise gewichten 7 Een spanen doosje met greinen Een spaanhouten doosje met op de bovenkant van het deksel de tekst; 4 Halven / 4 Quarten / 4 Agtsten / greinen In het doosje zitten zes grotere en kleinere, dunne lamelgewichten, van respectievelijk 6, 6, 5, 4, 3 en 2 grein; aangeduid door middel van 6, 6, 5, 4, 3 en 2 daarin afgeslagen kleine cirkels Ze zijn beschreven onder Gewichten > Medicinale gewichten voormetriek 8 Een spanen doosje met azen Een spaanhouten doosje met op de bovenkant van het deksel de tekst; 4 Halven / 4 Quarten / 4 Agtsten / Aazen In het doosje zitten vijf grotere en kleinere, dunne lamelgewichten, van respectievelijk 1, 1, 1/2, 1/2 en 1/4 aas, aangeduid met de opschriften; 1 A (onder elkaar), 1 A (onder elkaar), 1/2 A (onder elkaar), 1/2 / A (onder elkaar) en 1/4 A (onder elkaar) Ze zijn beschreven onder Gewichten > Trooise gewichten Op één van de foto’s worden ter informatie een aantal van de in de kist aanwezige medicinale en Trooise gewichten getoond Informatie over de kleine Trooise gewichten is te vinden onder Gewichten > Trooise gewichten Informatie over de voormetrieke medicinale gewichten is te vinden onder Gewichten > Medicinale gewichten voormetriek
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
