IJzeren gelijkarmige balans gemaakt door Paulus Dorsman in 1742
De balans is naar alle waarschijnlijkheid gebruikt voor goud- en zilverweging De argumenten daarvoor zijn; Het relatief beperkte formaat van de balans; het balansjuk is 615 mm lang De balans is, in 2014, na 272 jaar nog perfect in balans en bezit een hoge gevoeligheid De versieringen in de vorm van de gestileerde Trooise lelies, zoals die op gewichten voor goud- en zilverweging werden afgeslagen Het feit dat de op meerdere punten rijk versierde balans is gemaakt door Paulus Dorsman, hij verrichtte tijdens zijn loopbaan werkzaamheden voor de Zeeuwse munt (met name reparaties aan balansen), hij was naast meester balansenmaker tevens gewichtenmaker (hij maakte medicinale gewichten, engelsen voor goud- en zilverweging en muntgewichten), essayeur, muntmeester en ijkmeester Hij had uit hoofde van die functies c.q. beroepshalve dus veel te maken met goud- en zilverweging
Aan één kant staat op de linker balansarm van het balansjuk De letters FPDM die staan voor Fecit Paulus Dorsman Fecit is Latijn voor ‘hij heeft gemaakt’ FPDM wil dus zeggen ‘Paulus Dorsman heeft mij gemaakt’ ofwel ‘gemaakt door Paulus Dorsman’ Paulus Dorsman gebruikte de initialen PDM zowel in zijn ijkmerk alsook in zijn makersmerk Meer gegevens over Paulus Dorsman vindt u onder het hoofditem Documentatie Aan één kant staat op de rechter balansarm van het balansjuk Het jaartal 1742 De balans dateert uit 1742 Aan de andere kant staat op de linker balansarm van het balansjuk Het cijfer 17, dat in combinatie met de op de rechter balansarm van het balansjuk door elkaar heen aangebrachte cijfers 44 en 92 staat voor 1700 Aan de andere kant staat op de rechter balansarm van het balansjuk De door elkaar heen aangebrachte cijfers 44 en 92, die in combinatie met het op de rechter balansarm van het balansjuk aangebrachte cijfer 17 staan voor 1744 en 1792
n.v.t.
De lengte van het balansjuk is 615 mm Een ijzeren rijk versierde balans in een dergelijke fraaie uitvoering lijkt een unicum te zijn De op de balans aangebrachte versieringen zijn; Vier gestileerde Trooise lelies De knop van de wijzer in de vorm van een eikel De typisch Hollandse versiering op de wijzer De fraai vormgegeven sluitbeugel van de schaar met de versierde knop onderaan de schaar De versiering van de binnen de schaar vallende knop onder het draagoog De bronzen, ongekroonde, naar links klimmende Generaliteitsleeuw met (krijgs)zwaard en de pijlenbundel van zeven pijlen De cirkel rond de Generaliteitsleeuw;die symbool staat voor de door de leeuw verdedigde Hollandse tuin De balans is gemaakt door Paulus Dorsman in 1742, vermoedelijk in Delft, immers in 1742 woonde P. Dorsman in Delft Bij aankoop was de balans in hoofdzaak zwart geschilderd De volgende onderdelen waren goudkleurig geschilderd; De eikelvormig knop van de wijzer De leeuw met zwaard en pijlenbundel in de cirkel onder de wijzer De eerste horizontale lijn onder de leeuw De koppen van de messen van de beide lasthaken De koppen van het middelste steunpunt waarmee de balansarm in de schaar hangt Alle verdiepte versieringen op het balansjuk De buitenrand en de knop van de sluitbeugel van de schaar onder het balansjuk De bronzen, ongekroonde Generaliteitsleeuw met het zwaard en de pijlenbundel van zeven pijlen binnen een cirkel is nagenoeg identiek aan het zegel van de “Algemeene Staten der 7 Vereenigde Nederlanden” Het feit dat de balans fraai gedetailleerd, rijk versierd en voorzien is van de Generaliteitsleeuw in de Hollandse tuin, een afbeelding die nagenoeg identiek is aan het zegel van de Algemene Staten der 7 Verenigde Nederlanden, pleit ervoor dat hij vermoedelijk is gebruikt door een functionaris met een belangrijke functie Wellicht gebruikte Paulus Dorsman de balans zelf toen hij meester balansmaker, essayeur, of ijk- en muntmeester te Batavia was Het kan ook zijn dat een ijk- en justeermeester-generaal de balans ooit gebruikte Noot In een muntatelier werkte een essayeur; een scheikundige keurmeester, controleur of toetser, belast met het essaai Het essaai is het onderzoek naar het gehalte van gouden en zilveren voorwerpen en van munten, het gehalte werd getoetst met behulp van een toetssteen en toetsnaalden De essayeur onderzocht in een muntatelier het gehalte van de partijen edelmetaal (goud en zilver) die door de muntmeester werden ingekocht, van de gegoten tinnen en van de in het muntatelier geslagen munten Zijn vak was erg specialistisch en de essayeur was dan ook een goed betaald vakman Een essaaibalans is een balans die werd gebruikt bij het essayeren Meer gegevens over de Generaliteitsleeuw en de Hollandse tuin vindt u onder het hoofditem Documentatie
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
