Knopgewicht
Knopgewicht voor fijne weging, afkomstig uit De Munt te Utrecht
Onbekend
5.O. Het opschrift is in het messing gegraveerd
5 Nederlandse ons = 500 gram
497,9 gram De afwijking van 2,1 gram komt omdat er in de loop der tijd blijkbaar nogal ruw met het gewicht is omgegaan Zo is er in de justeeropening geen losliggend justeerlood meer aanwezig en is te zien dat het gewicht ooit tussen een bankschroef is geklemd Het gewicht bezit om die reden een niet al te grote nauwkeurigheid meer van 500 gram : 2,1 gram = 500/2,1 = 1 : 238,095
n.v.t. Ongeijkte knopgewichten voor fijne weging afkomstig uit De Munt te Utrecht werden niet geijkt
n.v.t.
0x
Wanneer messing gewichten bij de ijk aan de voorschriften voldeden, werden ze voorzien van de lopende jaarletter en van tenminste één particulier merk van de arrondissementsijker die de keuring had verricht. Het kwam voor dat het eigen merk van de betreffende ijker bij de aanbieding voor herijk van een elders geijkt gewicht niet op het gewicht was afgeslagen. Bijvoorbeeld omdat: * de aanbieder uit een ander arrondissement afkomstig was. * de ijker naar een ander arrondissement was overgeplaatst. Het gewicht moest dan, bij goedkeuring, opnieuw van het merk van de arrondissementsijker en van een lopende jaarletter worden voorzien. Op gewichten kunnen dus merken van meerdere arrondissementsijkers voorkomen. Het afslaan van het nieuwe merk van de arrondissementsijker was geen vaststaande afspraak of regel en na verloop van tijd hield men zich daar niet meer aan. Bij de herijk door dezelfde ijker werd enkel een nieuwe jaarletter afgeslagen. Conform het Koninklijk Besluit d.d. 20-12-1821 (Staatsblad no. 24) Artikel 3 sloeg de arrondissementsijker die de verificatie had verricht bij de eerste ijk op gewichten voor gewone weging, als een gewicht aan de voorschriften voldeed, éénmaal zijn particuliere merk en een jaarletter af. Op de nauwkeuriger gejusteerde gewichten voor fijne weging sloeg de arrondissementsijker, als onderscheid met de handelsgewichten/gewichten voor gewone weging, tweemaal zijn particuliere merk naast elkaar af, gevolgd door de lopende jaarletter. Dat er op dit ongeijkt knopgewicht voor fijne weging afkomstig uit De Munt te Utrecht geen arrondissementsijkersmerk en geen jaarletter is afgeslagen blijkt uit het volgende. Het Koninklijk Besluit d.d. 20-12-1821 (Staatsblad no. 24) omvatte ‘eene instructie voor de arrondissements-ijkers, betreffende hun toezigt over, en hunne visitatie en examinatie van de gewigten, in gebruik op ’s Rijks munten, de kantoren van waarborg der gouden en zilveren werken en alle daaronder ressorterende personen’. De daaronder ressorterende personen waren: ‘de goud- en zilver-smeden, juweliers, kasthouders, horologiemakers en andere in gouden en zilveren werken handeldrij-vende personen, mitsgaders de beleenbankhouders, essaijeurs der commercie en specie-handelaars’. Het Koninklijk Besluit d.d. 20-12-1821 (Staatsblad no. 24) vermeldde in Artikel 2 over de hierboven genoemde gewichten: ‘zullen alzoo ter onderscheiding van die welke in alle andere handelingen gebruikt worden, boven en behalve de letters N.P. (Ned. pond), N.O. (Ned. once), N.L. (Ned. lood) en N.W. (Ned. wigtje), ook de cijfers dragen, uitdrukkende in decimale berekening, het respective getal wigtjes, als: 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1.’ Dit Artikel 2 werd in de praktijk niet altijd strikt nageleefd. Zo werden de cijfers die het aantal wigtjes aangeven over het algemeen wel op de voor handelsdoeleinden gebruikte gewichten voor fijne weging aangebracht. Op gewichten voor fijne weging, die niet voor handelsdoeleinden maar voor speciale doeleinden werden gebruikt, gebeurde dat niet consequent. Op de ongeijkte gewichten voor fijne weging zoals die bij De Munt in gebruik waren werd het aantal wigtjes vaak niet aangegeven. Deze gewichten waren voorzien van een standring en een justeerkamer, die was afgesloten met een speciale justeerschroef: een grote iets bolle schroefkop waarin op enige afstand van elkaar twee gaatjes waren geboord. Dit is een zogeheten ‘spanner drilled tamper proof screw head’ ofwel een speciaal geboorde, sabotage bestendige schroefkop waarop alleen een bepaalde (speciaal daarvoor vervaardigde?) schroefsleutel past. Op die manier werd voorkomen dat de massa van het gewicht door onbevoegde personen kon worden gewijzigd. Tussen 1820 en 1870 werden er handelsgewichten geproduceerd waarop door de fabrikant de massa-aanduidingen NPK, NP, NO, NL of NW waren aangebracht. Eventueel met daarbij de cijfers die het aantal wigtjes aangaven. Dergelijke gewichten werden, conform het Koninklijk Besluit d.d. 20-12-1821 (Staatsblad no. 24) Artikel 2, altijd gemaakt voor fijne weging. Ze waren pas officieel geschikt als handelsgewichten voor fijne weging nadat de arrondissementsijker ze nauwkeurig had gejusteerd en daarin, conform artikel 3 van het genoemde Besluit, twee keer zijn particuliere merk en de dan geldende jaarletter had afgeslagen. Dat het gewicht een ongeijkt knopgewicht voor fijne weging afkomstig uit De Munt te Utrecht is blijkt uit de volgende kenmerken: * Het model met de hals die naadloos overgaat in de kraag van het gewicht * Het gegraveerde opschrift * Het verdiept liggende grondvlak zodat het gewicht feitelijk op een standring staat om zo plaats te bieden aan de justeerschroef * De justeeropening in de onderzijde die is afgesloten met de nog aanwezige justeerschroef met een platte schroefkop waarin op enige afstand van elkaar twee gaatjes zijn geboord
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
