Knopgewichten
Gewichten voor fijne weging
G Swarte uit Groningen Deze fabrikant bood gewichten ter ijk aan in de periode 1870-1876 Gerardus Alexander Swarte werd op 16-03-1815 te Groningen geboren Hij was een ongehuwde kopergieter te Groningen Volgens het adresboek van 1880 woonde hij in de Pelsterstraat F28, waar hij als kopergieter te boek stond G. Swarte overleed op 19-03-1890 te Groningen en was ook toen nog als kopergieter geregistreerd Nicolaas Gerhardus Swarte werd op 09-05-1833 te Groningen geboren Hij was de broer van Gerardus Alexander Swarte, was ongehuwd, was geelgieter te Groningen en overleed daar op 22-03-1897
1 KILO GRAM G Swarte 5 HECTO GRAM G Swarte 2 HECTO GRAM G Swarte 1 HECTO GRAM G Swarte 1 HECTO GRAM G Swarte 5 DG G Swarte 2 DG G Swarte Op de gewichten van 1 kilogram, 5, 2 en 1 hectogram zijn aparte stempels gebruikt voor de opschriften KILO, HECTO en GRAM, hetzelfde geldt voor G en SWARTE op alle gewichten
1 kilogram = 1000 gram 5 hectogram = 500 gram 2 hectogram = 200 gram 1 hectogram = 100 gram 1 hectogram = 100 gram 5 dekagram = 50 gram 2 dekagram = 20 gram
1 kilogram = 999,8 gram 5 hectogram = 499,7 gram 2 hectogram = 200,0 gram 1 hectogram = 99,9 gram 1 hectogram = 100,0 gram 5 dekagram = 49,9 gram 2 dekagram = 20,0 gram
Jaarletters
De jaarletter D van 1872
De jaarletter W van 1955-1956 Noodmaatregel d.d. 17-02-1944 Gewichten voor gewone weging van voor 1941 mochten, als ze gebruikt werden voor fijne weging en niet van een esculaapteken waren voorzien, bij de herijk met een 90° gedraaid goedkeuringsmerk worden gestempeld om ze als gewichten voor fijne weging te kunnen identificeren Opmerkelijk is dat de jaarletter W van 1955-1956 op deze gewichten, die gezien de dubbele afslag van het ijkkantoornummer 17 echter al steeds als gewichten voor fijne weging dienst hebben gedaan, 90° gedraaid is afgeslagen Daarmee werd aangegeven dat we hier te maken hebben met gewichten voor fijne weging Met ingang van 01-01-1970 werd het omstempelen van gewichten voor gewone weging tot gewichten voor fijne weging niet meer toegestaan
15x Alleen op het gewicht van 2 dekagram is de jaarletter W van 1955-1956 niet afgeslagen, dat gewicht is niet 15x maar 14x geijkt
In de gewichten is het ijkkantoornummer 17 van Groningen twee keer afgeslagen De dubbele afslag van het ijkkantoornummer geeft aan dat we te maken hebben met gewichten voor fijne weging
De firma G Swarte uit Groningen bood maar gedurende de jaren 1870-1876 gewichten ter ijk aan Om die reden zullen er dan ook niet zo heel veel gewichten door die fabrikant zijn vervaardigd en komen gewichten van G Swarte maar sporadisch voor Enkele verzamelaars bezitten wel een aantal losse gewichten van G Swarte, maar een serie gelijk geijkte gewichten van deze fabrikant in een fraaie kist is zeer ongebruikelijk/zeldzaam De zijkanten van de mahoniehouten kist en van het deksel zijn in elkaar gezet met een fraaie zwaluwstaartverbinding De scharnieren en het sluithaakje zijn van messing en zijn met messing schroeven bevestigd Het binnengedeelte van de kist, met de openingen voor de gewichten en het pincet, zit los in de kist Het messing pincet is ongeveer 104 mm lang en heeft een fraaie vorm De kist was niet bedoeld om mee op reis te gaan, immers de knoppen van de gewichten vallen niet in uitsparingen in het deksel, de gewichten konden dan ook niet rammelvrij vervoerd worden Waarschijnlijk werd de kist met gewichten uitsluitend in de instrumentmakerij van R.B. Kuitert te Groningen gebruikt Bij de openingen voor de gewichten van 5 dekagram t/m 1 gram zijn papiertjes geplakt waarop respectievelijk staat 50, 20, 10, 10, 5, 2, 2 en 1 In de ronde uitsparing voor de milligramgewichten werden alle milligrammen bij elkaar gelegd De uitsparing voor de milligrammen wordt afgesloten met een rond messing deksel dat van een knopje is voorzien Het idee om elk milligramgewicht in een apart vakje te bewaren was in 1872 niet gebruikelijk, laat staan dat er sprake was van een uitneembare houder die in de balanskast gelegd kon worden In de genoemde ronde uitsparing zijn de hieronder beschreven 5 stuks milligramgewichten aanwezig Een vierkant, vlak messing milligramgewicht van 500 milligram, op de bovenkant is afgeslagen: 500 / ijkkantoornummer 17 = Groningen, in het specifiek gevormde horizontaal afgeslagen stempelveld De conservator van het Webmuseum goudenzilverweging.nl heeft in de loop der tijd nog een bijpassend vierkant, vlak messing milligramgewicht van 500 milligram kunnen toevoegen Op de bovenkant is afgeslagen 500 Een vierkant, holvormig messing milligramgewicht van 100 mg, op de bovenkant is afgeslagen: 100 / ijkkantoornummer 6. = Rotterdam, in het specifiek gevormde verticaal afgeslagen stempelveld Een vierkant, holvormig messing milligramgewicht van 100 mg, op de bovenkant is afgeslagen: 100 / ijkkantoornummer 6. = Rotterdam, in het specifiek gevormde verticaal afgeslagen stempelveld Een vierkant, holvormig messing milligramgewicht van 50 mg, op de bovenkant is afgeslagen; 50 / ijkkantoornummer 3 = Arnhem, in het specifiek gevormde horizontaal, 90º tegen de klok in gedraaid, afgeslagen stempelveld Een vierkant, holvormig messing milligramgewicht van 50 mg, op de bovenkant is afgeslagen; 50 / ijkkantoornummer 3 = Arnhem, in het specifiek gevormde horizontaal, 90º tegen de klok in gedraaid, afgeslagen stempelveld In de onderkant van de gewichten van 1 kilogram 5, 2, 1, 1 hectogram en 5 dekagram is een justeeropening aangebracht Het gewicht van 2 dekagram heeft geen justeeropening, daarin is in de onderkant een ronde justering door middel van lood aangebracht Alle gewichten zullen, mede gezien het feit dat het gewicht van 2 dekagram niet van een justeeropening is voorzien, oorspronkelijk zonder justeerholte zijn vervaardigd Dat betekent dat de justeeropeningen er later in werden geboord Wanneer dat is gebeurd is natuurlijk niet meer exact te achterhalen Op basis van het onderstaande en de op de gewichten afgeslagen jaarletters zijn de justeeropeningen waarschijnlijk vóór december 1882 in de gewichten geboord Knopgewichten uit de periode 1870-1912 waren oorspronkelijk namelijk niet voorzien van een justeeropening Als een gewicht zonder justeeropening te licht was werd het in het gewichtlichaam en/of in het grondvlak gejusteerd door met een drevel of drijfijzer een kleine opening in het messing te slaan waarin vervolgens het benodigde lood werd aangedreven Knopgewichten van 2 en 1 gram waren nooit voorzien van een justeeropening De aan de ijkkantoren verstrekte modelgewichten waren wel van een justeeropening voorzien, zodat al snel na 1870 de meeste gewichten met deze justeermogelijkheid waren uitgerust Het was toegestaan om in de knopgewichten van 5 gram en zwaarder een justeeropening in het grondvlak aan te brengen De justeeropening moest van schroefdraad of van groeven worden voorzien Justering vond plaats door middel van het aandrijven van het benodigde lood in de justeeropening Na december 1882 was het niet meer toegestaan om gewichten in de het gewichtlichaam te justeren Als het grondvlak helemaal vol gejusteerd was kon eventueel op de mogelijkheid worden gewezen om een diepe justeeropening in het grondvlak te boren De justeeropeningen kunnen natuurlijk ook in de jaren '80 en '90 van de 19e eeuw in de gewichten zijn geboord, dat zal vermoedelijk niet in de jaren 1955-1956 zijn gebeurd Na 1912 moest een te licht bevonden gewicht zonder justeeropening overigens afgekeurd worden Op het etiket op de binnenkant van het deksel is met pen de onderstaande tekst geschreven: IJkkantoor Groningen / De in dit verzegeld papier ge- / slotene gewigten als: / 2 stuk koper van 20 milligr / 1 stuk aluminium van 10 milligr / 1 stuk aluminium van 5 milligr / 2 stuk aluminium van 2 milligr / 1 stuk aluminium van 1 milligr / Toebehoorende aan R.B Kuitert. / instrumentmaker te Groningen / Zijn op den 16 augustus 1872 / door den ondergeteekende geve- / rifieerd en wettig bevonden. / Den IJker van maten, ge- / wigten en Weegwerktuigen / Chef van dienst, te Groningen / GAvenema Noot Reinder Barkman Kuitert werd op 27-01-1833 te Nieuwolda geboren, trouwde op 29-1-1857 te Groningen met Grietje Jonker, geboren op 18-03-1832 te Groningen, dochter van Evert Andries Jonker en Jantje Jenses Bakker R.B. Kuitert was instrumentmaker te Groningen en overleed daar op 12-11-1911 Noot Dr. Gerard Azings Venema werd op 26-03-1808 geboren te Sappemeer Hij werd in juni 1834 benoemd tot arrondissementsijker te Winschoten, werd op 01-01-1870 aangesteld tot ijker, Chef van dienst te Groningen en overleed daar op 30-11-1873 Uit de handgeschreven tekst op het etiket blijkt: 1 In 1872 werden milligramgewichten van 1 t/m 10 mg blijkbaar van aluminium vervaardigd, en de milligramgewichten van 20 mg en zwaarder van messing Dat kwam omdat aluminium nog te kostbaar was om daar ook de grotere milligramgewichten van te vervaardigen 2 In 1872 bestonden er blijkbaar nog geen voorbedrukte milligramenveloppen Met “De in dit verzegeld papier geslotene gewigten” wordt waarschijnlijk bedoeld dat de milligrammen in een met een lakzegel verzegeld gevouwen stuk papier zaten In het lakzegel stond vermoedelijk een afdruk van het kantoormerk c.q. het ijkkantoornummer Tot nu toe is als oudste milligramenveloppe enkel een exemplaar uit 1898 van de fabrikant Becker’s Sons te Rotterdam bekend Met dank aan Rio Holtman en Antoine van den Acker voor de door hen verstrekte informatie over G.A. Swarte en R.B. Kuitert
n.v.t. / Collectie W
Webmuseum goudenzilverweging.nl
